29 Kasım 1939 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 5

POLİTİKA Mayın harbinden çıkan meseleler Elektrik cereyanı İle milenntisleştirilmiş soğan şeklindeki torpillerin İn- gilterenin seyrisefain yollarına serpilmiş olması ve bunun doğurduğu muka- Belebiimisi tedbirleri dünyanın en büyük bir meselesi halini aldı. Torpil vazı yeni birşey değildir. Geçev umumi harpte de İngilizler, Alman lar ve bahusus Ruslar hu tahripkâr âleti geniş mikyasta kullanmışlardı. İngi- Hizler 1914 den 1918 senesine kadar gerek kendi gerek düşmanları sularına 160,000 torpil koymuşlardı. Amerika da harbe girdikten sonra 56,000 torpil koymuştu. Almanya ve müttefikleri ceman 46,060 torpll kullanmışlardı. Rus lar da Karadenizde ve Baltıkta cemam 50,000 torpil vazetmişlerdi. Gerek yapı- ış ve model itibarile gerek koymaktaki meharet cihetinden Bus terpilleri cüns- lesine tefeyvuk etmişti. Fakat bu defaki torpiller eskileri gibi suyun sathından muayyn bir derinlikte ve denizin dibine bir çapa ve zincir ile merbut büyük şey. ler değildir. Miknatisli torpiller denirin dibinde yatmakta ve üzerinden ve yak kınmdan geçen ve teknesi demir olan gemiler tarafından çekilerek patinta maktadır. Patladığı zaman otuz metreden fazia irtifada su sütunu kaldırmalı, tadır. Bu cehennem makinelerini her yere kolaylıkla atmak mümkün oldu- ğundan bütün milletlerin yollan toptan tehlikeye girmiştir. İngiltere buna kayşı bütün dünya sularındaki Alman mamulâtını harp kaçağı sayarak toptan müessir bir tedbir almıştır. Toptan olan ber iki tedhir ise bütün bitaraflara dokunduğundan cihanşümul yeni bir mesele çıkmış bu- Sa NX Pilotsuz Holliyutun meşhur aktörlerinden Denny garip bir yolunu bulmuştur. Ba Adam filimlerde hakiki filim olarak güste- rilmek üzere bir oyuncak tayyare modeli meydana getirmişti. Kanadlarının genişüiği 12 kadem olan bu tayyare pilotsuzdur. Pet- Tol je işliyen makinesi 25 mil mesafeya ka dar tayyarenin kendi kendirina gitmezini temin ediyor. Petrol tükendikten sonra oto matik olarak paraşütü açılıp tayyare ya- Yaşça yere salimen inmektedir. Ihtikâra boykotla mukabele dınlar, kocalarının bütçelerini korumak için bir ittifak vücude getirmişlerdir. İştt- mensup kadınlar, harç zamanına mahsus havayici zaruriyenin maliyet kay- | Kanadanın merkesi Montecalda evil Xa- | Matlerini tedkike memur idare tarafından, tayin edilen satış Fatleri fevkinde mal aa tan baklaları, sebr sre, manifaturssie lara müstehiden boykot yapmak için mu- kağdea kitaba: ol basarak yemin etmişler. | Ottan Benzin çıkarılacak Dünyada petrol sıkınlam arttıkça otomo- | bil ve kamyon ve tayyare Için sunl benzin tedarikine &aha büyük ümiyet verii- mektedir. Şimdiye kadar yalnız maden Kö- Müründen benzin çıkarılıyordu. Fakat İtak Yada ahiren ottan da in çıkarmağa ka- | kân yulunmuştar, i Bulgaristanın 3 Bir istatistiğe göre, Bulgaristan 188$- de Bırbistanla yaptığı harpte 7 zabit, 734 Gsker maktul vermiştir. Balkan harbinde | 688 zabit, 43,489 asker kaybetmiştir. Harbi umumlde de 1/02 zabit İle 99,437 Bulgar Romada Kleopatra için yaptırılan saray bulundu a Tül Sezar tarafından Rimada Tiber neh- rinin şimalinde yaptırılan mükellef sarayın enkazı nehir üzerinde inşa edilen yeni köp- Fünün ayakları içim temel kamıldığı suram | Meydana, çıkmıştır. Sarayın birçok kubbeli dairelerini ve mozalk tavanları sap sağlam Olduğu görülmüştür. Fakat Bu tarihi bina. Güzergâhı değiştirilmesine fönnl imklin Bu | tanmıyan bir yola tesadüf ettiğinden, ol- | duğu gibi muhafaza edilemiyecektir. Mo” | GÜNÜN ANS Meşhur hasır kraliçesi Kleopatra için Aşı- i Arnavutluk tarihi ve iskender bey Aravutluğun eski istikiâlinin yıldönü | üne tesadüf ettiği için, dün çetirimizde Üir tarafta İtatyanlar, diğer tarafta da kral taraftarları merasim: yaptılar. Münevver ve milliyetçi Arnavutların ide Galarına göre, Arnavutluk tarihi pek şa- ül ise de - (ki bu noktal nazarı vakliğe ie Yürük Çelebi imzasile meşrvt- Bşk) - Avrupa ilmik meşriyatına göra Arnavutluğun mazisi hulâsaten göyledir: Kurunnulâda Arnavutluk Makedonyanın hi içinde hallihamur olmuştur; kuru- | Auvustada, da Büyük Bulgarislana karışta. | Sonra btikiâline kavuşarak Türklere | beşinel gsirda şiddetle mukavemel | SW. İskandie böyin vafatını müteakip Os Marılılara boyun eğdi a Hibarem, de Arnavutlarla Karadağ Sok çarpışmalar a ve daha ev vin milit | z ki, İtalyan ida» naşhur Armavuk | r bey, O NELER erten İ olmuştur. AKŞAM tayyare Amerika Harbiye nemreti tayyare dafi topları için bu pilotsuz tayyarelerin en mü- kommel ve canh hedef olduğunu takdir ef- tiğinden aktöre her İşini bırakıp bunlar. dan binlercasini yapmağa memur otmiştiğ. Amerikadan aldığı sipariş o kadar çoktar Ki bu yeni Aletin ehemmiyetini takdir sde- rek yüksek bedel ile sipariş verem senebi devletlerin tekliflerini reddelmeğe mecbur dir. Şehrin hemen bütün kadınları bu teş- küta dahil olduğundan hülcümetin itü yapan müesseseler araştarmasına lüzum kal mmamuştır. Çünkü ihtikâr yapan herhangi bakkal ve diğer esmaf tek bir müşteri bu- lamamaktadırlar. Kadınların boykot sili- hı bütün Kanadanın hürpten kazanç temin etmek İsteyen muhtekirlerin görünü fens halde korkutmuştur. Sorso denilen ottan çıkarılan bu sunf bensin her türü dahili ihuiraklı sotörler. de kullanılıyor. Bu ot İtalyada yabani ola- rak pek çok miktarda yetişmektedir. Ot- tan benzin çıkarmak için Roma civarında yeni büyük bir fabrika Kurulmuştur. harpteki zaylatı aakeri telef olmuştur. Bulgarlstanın bütün harplerde hepel 2,468| zabitle 143/860 askerden Jbaret maktulleri- | nin hatırası için aym 18 inde bütüm Sofya | bir dakika süküt etmiştir. #aikler temizlenmek ve tedkik edilmek fe» re müzeye nakledilmiştir. Bu bina Tiber nehrinin sahilind inşa edilen rıhtımın 3 ayak aşağısında kalmıştır. Romanın azamet devrinde burası (Senar bahçesi) namile meşhur idi. Sezar maguka- 8 Kisopatra ile gizli görüşebilmek için ken- 4 bahçesinin ortasında bu muhteşem amra» yı yaptırtıştı, Kleopatrm Milâddan evvel M senesinde Romaya gelmiş ve iki sene sonra Sezar öldürülünceye kadar burada kalmış İKLOPEDİSİ Kastiryoti isimli bir Arnavut pronsinin oğ- Tudor. 1404 te doğup 1487 de vefat etmiştir. Amil adı Yorgi Kastiryotis'tir. İkinel Murad samanında babası Osman- Ulüra itaat etmişti ve dört oğlunu rehin olarak Edimeye göndermişti. İskenden bunların en küçüğüdür. Padişab, Büyük İş- kendere nisbetis Yorgi'ye bu adı verdi. Müslüman olan çocuk, Fatih sultan Meh- medle birlikte büyüdü. Osmani sancak be- yi sfatile birçok muhazebelere İştirnkiem ve yararlıklar gösterdikten sonra 1448 te rek kapta; babasının büküm sürdü. Himr kalesine yerleşti ve kandi- utiuk prensi ilâm otsi Muradın gönderdiği kuvvetlere karşı muvaflakıyetle çarpışta ise ds, Patib- İskender bey İtalyanların müttefiği ol duğundun, Arnavutluktakl yeni rejimin onu mliM kahraman saymaşındaki hikme ip» laylıkla anlaşılıyor, — Y. Ç, Heyecan hastalığı — Bize heyecan lâzım, dalma he yecan. — Niçin? — Çünkü yalnız heyecan hârekei doğurur. — Nasıl hareket? — Her hareketin memba heyecan- | | — Yani hem iyi, hem de kötü hare- ketin demek istiyorsunuz değil mi? — Tabif kötü hareket doğuran he yecanı istemiyoruz. — Bir defa heyecan müptelâsı olduk») tan sonra heyecanın cinsini tesbif eden muhittir, siz değilsiniz. — Evvelâ iyi ile kötü heyecanı tas- nif edelim de sonra kötüsünden sakın» mak yolunu arıyalım. — İyilerden hatırıma gelenler şun- lardır: Zülme karşı isyan, muhabbet, acımak, güzelliğe karşı hayranlık. Kö. İlerden hatırıma gelen şunlardır: Hirs, herhangi hırsın salk olduğu baş» kalarını ezmekten, yani eziyet ve iş kence etmekten duyulan zevk, kin ve kinin salik olduğu intikam; korku, ve korkakların etraflarında daha doğru- su herhangi kalabalıkta bu şuursuz zaafı İstismar etmek, onunla eğlenmek için uyandırdığı çirkin temayüller... — Pekâlâ... Evvelâ iyilerini ele ala- ım. Zülme karşı isyan ihtilâl ve inki- lâp doğurur diyorsunuz. İhtilâl ve in- kılâp olmasa dünyanın hiç değişmez olduğunu, ileriye gidemez olduğunu kabul ediyorsunuz yal — Acele etmeyin. İhtilâli heyecan doğurur, fakat inkılâbı değil, Çünkü ihtilâl yıkıcı, inkılâp yapıcı bir hare. kettir. Yıkıcı hareketler için heyecan lâzımdır. Fakat yapıcı hareketler için serin kafa ile düşünmek, temelini sağı lam atmak, heyeti umumiyesindeki ahengi tesbit için düşünmek, yani rulk sükünu lâzımdır. — Ya muhabbet ve acımak? Onların heyecan halinde doğur duğu hareketler ârızi ve ferdidir. Bo- gulanı kurtarmak için biri canını fe- da eder, öteki malını fıkaraya verir, bir doktor mahüilesinin fıkarasına parasız bakar ve saire. Fakat bir ce- maatin hayrna olacak hareketlerin kanun ve anane halini alabilmesi için serin kafa ile düşünen, içtimat nizamı! tecrübe ve ilme istinad ettiren bir zürn-| re lâzımdır. — Güzelliğe karşı hayranlık heye canının büyük sanat doğurduğunu in- Kâr edecek değilsiniz yal — Kısmen edeceğim. Gerçi kısa bir #iir, bir halk türküsü âni Ant ifadesi olabilir. Fakat o bile daima An? değildir. Size Yahya Kemali misal olarak alıyorum. Hassas bir rebap gibi kalbinin telleri ihtizaz eden bir şair dir, fakat en sade mısraına bile O süz- geçten geçmiş şekli verişi hiç ânl de- ğildir. Bazen senelerce bir kelimenin men ve ölçüsü üstünde düşünmüş. Gelelim mürekkep Şâheserlere... larda şaheser yaratan sanatkâr heye- canlı bir insan olabilir, fakat bunların herhangisine şekil verebilmek için kar nun vazedenler kadar ruh sükünuna, bilgiye, heyeti umumiyedeki eizem ahengi tesbit edebilecek ölçüye, hülâ- sa hareket anlarında tenkid kabil yetina malik olması Yizımdır. Büyük klâsikler hep bu vasıfları olanlar ta. rafından yapılmıştır. Romantik de virler, yani heyecanın öteki elzem un» surlara faik olduğu devirler inhitatın mak iddiamı isbat için kâfi bir muka, yese teşkil eder. Kendimizden misaj İsterseniz Süleymaniye ile Dolmabah- çe sarayını göstermek kifayet eder, Birincisini bina eden mimar heyeca- nıni zaptetmiş, kafasında ve ruhunda uçsuz bir ihata İle dünyanın sonuna kadar çarpıntı verdiği kadar sükün ve recek, mürekkep güzelliğile devirde insanları hayran edecek biz eser bırakmıştır. İkincisi... Bundan bahsetmeği doğ” rü bulmuyorum, çünkü tanzimat rw hunu tenkid etmiş olacağım. Bu dş Yazan HALİDE EDİB — O halde harpten sonraki dünya- ye ele alalım. Romanın son günlerine çok benzediği için onunin mukayese edelim. İkisinde de hastalık halini alan bir heyecan ihtiyacı görüyoruz. Ro- made: halkın ekmek kadar muhtaç ol. duğu heyecnnı tatmin için sirkler ya- pildı. ekmek ve sirk» Romanının İn- san İAhlarının kudretinin esasım teş- kil eder. Aslana, kaplana insan parça- Yatırıldı, çoluk çocuk diri diri yakıldı ve saire ve saire. Bu maşeri heyecan. Yerdin heyecanını tatmin için cemaat- lerin zararına olan her türlü sulisti- malin yıkılmaz zannedilen koca Roma. nn sıhhatini, ahi muhakeme- sini hülâsn herşeyi n tana aldığını tekrara lüzum yok. Ro- mayı yakan, Romalılara alevler için- de çırpman bir insaniyet ıztırabı gi- bi büyük bir temaşa sunan Neron Ro. malıların heyecan iptilâsına dayanı- yordu v.s... — Yeni dünyaya gelelim, — Yani harpten sonraki dünyaya. Evvelâ on beş sene müşabid sıfatile aralarında bulunduğum galipler züm- resini ele alacağım. Oralardaki mevzu kanunlar Romavar! kanlı sirklere, pa- yıtahtları ateşe veren şenlik gecelerine mesağ vermediği için heyecan iptilâsı nın taşkınlıkları ve çılgınlıkları an- cak imtiyazlı ferdlerin ve muayyen zümrelerin arasına münhasır kaldı. Fakat garp denilen diyarda bu heye- can illeti uğrunda sarfedilmemiş pa- Tâ, yapılmamış çılgınlık, yakası açılma. miş bir rezalet kalmamıştır. Fakat ay- ni zamanda bunlara İsyan edenler, akıl ve mantığını kaybetmiyenler de söy- ledi ve yazdı. İnanıyorum Ki eğer harp korkusu gârbin kafasının içinde şim- şek gibi çakmayaydı garp da eski Ro ma gibi içinden çökmeğe mahküm. du. O kadar ki eski harpten'sonra sırt heyecana kapılarak yaşıyanlar bugün ayni zamanda düşünmek ihtiyacını da görüyor. Filozofları, uleması, - sanat kârı hattâ alelâde okumuş yazmış- ları bile bugün: «Harpte galip geldik- ten sonra his've heyecanla değil, serin kafa ile, sakin ruhla istikbalin temel- lerini atalım» diyor. Ve gene inanıyo- hnanuluğn silin nan 27 inci yıldönümü mümasebetile dün şehrimizdeki Armavutluk kons #oloshanesinde' merasim yapılmıştır. Toplantıda eski Başvekil Kotü, kral Zogunun biraderi prens Celâi, Maa- rif Namrı Abdürrahman, krsvn mu hafız kıtantı kumandanı Hasan Sel man, Arnavutluk kolonisi bulunmuş. tur, Arnavutluk sefiri B. Asaf Caculi bir nutuk söyliyerek bugünü, her sene şimdiyd kadar bayram olarak teslğ ettikleri halde şimdi derin bir ma tem havası içinde bulunduklarını, manmafih Arnavutluğun ergeç istik- lâline kavuşacağını beyan eylemiş ve sözünü, mağdur vatandaşlarına Tür. kiye cümiuriyet hükümeti tarafın. dan gösterilen ulüvvücenabana te şekkürle bitirmiş ve «Yaşasın Türld- yes diye bağırmıştır. B. Asaf sörünü bitirir bitirmes prens Celâl; «Yaşasın İsmet İnönü diye haykırmış, bunu, bütün Arna- vutlarm hep bir ağızdan tekrariş rum ki, garbin eski galip yahud de mokrasi cephesi bu defa da galip ge lecekse sadece muhafaza etmek İste» dikleri, tağrumn; ölecekleri Mann! kıy- metler içir duyduklan' heyecandan değli, galibiyet şartlarını serin kafa, ie hazirlsmalarından ileri gelecektir. Öleki tarafa, yani mağlâp yahud gös Hbiyetten hissesini almadığına nana | rat kasmen haklarını almak için, kıs» men dünyaya hükmetmek için mens leketferini hazırlıyanlara gelince on- Jar hakkında fikrim okuduklarıma ve sayıları hayli muhtelif çeşidi olan müs tefekkirlerinim söylediklerine daya nir; Benet onların en biyük derdi «hareket vürude getirelim» diye heye cam memleketlerinde - müsterli bir hale- getirmeleridir.. Orsların halka tatbik edilen dü: heyecan var, fik | diye tarif edilebilir. O kadar ki kabiliyetini şeklinden sanatkfi, Bütün bunlardan heyecanın mı» zar olduğunu mu demek istiyorsunuz? — Hayır. Heyecanın insanlığı teşkili eden kabiliyetler arasında kıymetli hir yeri olmakla beraber onun hesabına ötekiler imha edilirse insanın hayva» niyetten çıkamıyacağını iddia ediyo rum. Bunur daha iyi, yahud daha kö» tü olduğu hakkında felsefe yapmağı lüzüm yok. Yalmz işin şuram göze çarpıyor. Mütemadi heyecan sadece cümlet asabiyeleri ile yaşıyan mahe lükata mahsustur. Ve sadece cüm- lek asabiyeleri ile oyaşıyanlar ne ileri gidebilir nede esaretten kur- tulabilir. Bizi hür yapan her şeyden ziyade muhakeme kabiliyetimizdir. Hattâ heyecanın &mil olduğunu söye lediğiniz hareket dahi ancak serin bis muhakeme, sakin bir ruhlu idare'edil. diği zaman faydalı ve yaratıcı oluyo — Göte, <İptidada hareket (*) vaz» di» diyor: — Göle'nin milleti bugün <iptidadır kelâm» olduğuna inanan bir dünya ila döğüşüyor. — Hangisi doğru? , Halide Edib (1) Aslında bu irelime daha ziyade İŞ yar hud fiildir. K yıldönümü i> ava miştir. Bundan sorlra,, ulan bir gramofon İle er- ıtluk İstiklâl! marşı, mü» teakiben kralın marşı çalınmıştır. Merasim cereyan ettiği müddet zan fında salonda hıçltırık sesleri hiç ek» silmemiştir. Dün gece, Beyoğlundakt İtalyan klübü Kaza d'İtalyada da şehrimiz. deki İtalyanlar tarafından bir top lantı yapılarak Arnavutluğun isti )âl yıldönümü tesid edilmiştir. Belediyeler bankası Ankara 27 (Telefonla) — Beledi yeler mahalli idareleş bankasına kalbi hakkında Dahiliye Vw ne hazırlanmakta olan ka nun projesi son şeklini almıştar, Bu proje ile mahalli idareler bankasm İ nın sermayesi ilerde bir misli arta mlmak suretile 42 milyon lira olarak | tesbit olunmaktadır. bankasının