20 Nisan 1939 Tarihli Yeni Sabah Gazetesi Sayfa 5

<B - ERTİNCAN ERZURUM. KURTULUZU Kâzım Karabekir İKTİBAS VE TERCÜME HAKKI MAHFUZDUR CEBELUTTARIK Akdenizin En Büyük Ermenikumandanına) Deniz Üssünün Tarihi FETANE | Gönderd Arazimizi Terkedeceksiniz !,, “Aksi Halde Dökülecek Olan Kanların Mes'uliyeti Tamamile Size Raci Olacaktır,, 3 — Garanda 400 neferlik Ermeni — eşkiyası görüldüğüne nazaran bu şakilerin Ihcaya baskın yapacak kıtaatımızın yanına bir tesir fera edeme- meleri zımnında tenkilleri için o cihete gönderile- 'cek süvüriden manda Abülhindi - Garan isti. kametinde bir piyade kuvvetinin de ni 1 zumlu görmekteyim. 2 ei avcı tabur, yedi. gün- dür mütemadiyen yürüyüş yaparak ancak 7 Mart 384 akşamı Aşkaleye muvasalat etmiş olduğundan bu taburun 10 Mart 384 günü Erzurum cenubun- dan harekâta iştirâkine imkân — göremiyorum. Bi naenaleyh Thcada çetelerin mukavemeti görüldü. ü takdirde bu çetelere yandan Piyade ve Top- güsile tesir yapması ve Ilcada mukavemet görül mediği takdirde düşman hattı aslisinin Karasu şi. malindeki aksamına karşı taarruz etmek ve mu- vatfak olur da siperlere girilirse siperler boyunca cenuba doğru taarruzla hattı asli mukavemette de- 'vam ederse çetelerin mukavemetini sarsmak vazi fesile 2 mci avcı taburunun da makineli — bölüğü ve cebel takımı ile beraber Karasu şimalinde - istih- damı ve buna nazaran ileri yanaştırılması muktezi dir. 2. Avci taburuna mükabil hâlen” Cidaride bulunan 84. tabur Halid Bey emrine verilsin. Şarkf Dersimliler eğer Erzurumla Hasankale nin irtibatını keserlerse büyük mükâfat - vereceğimi de yazdım. (Bunu yapamadılar.) Fırkaya - verdiğim emri ordu - kumandanına da bildirdim. Kavurma Çukurunda yakalanan bir Ermeni ço cuğu Yeniköyde karargâhıma getirildi. On üç yaşlar aki bu çocuğun bizden malümat almak üzere Er aurum'dan gönderildiğini anladım. Muharebede izci teşkilâtının bu kabil yardımlar yaptıkları her memle- kette vakidir. Bu çocuktan ben de bizim ordumuzun menfaatine istifadeyi düşündüm. Bunun için kendii ne iyi yemek yedirdim ve iyi musmele ettirdim. Bir. çok asker, top, makineli tüfek de gösterdim. Sonra da kendisine şunu söyledim (Cesur çocuk! Sana, senden istediklerinden f4 Ja malümat vererek Ersurum'a göndereceğim. — $i mektubu koynuna koy. Bunu Erzurum'daki en büyük Tütbeli Ermeni kumandanına ver, ve de ki: Kâzım K Tabekir adındaki bir kumandan bunu sana gönderdi. İki kolordu ile birkaç gün sonra Türkler E taarruz edecekler. Türklerin taarrurundan önce zurum'dan çekilsen iyi olur.) Çocuğu bu sözleri birkaç kere tekrar ettirdim. Eline verdiğim mektubun muhteviyatı aynı ERZURUMDAKİ ERMENİ RÜESASINA 7/3/334 Rusya Cün le sulh aktedildi. Rus'lar bu Sulh müahedenamesi mucibince 98 seferinde ellerine zeçen arazlmiz dahi dal k Üzere tekmil mema- (3) Bi eltiğimiz Binci x n irinci Kafkas Kolordu karargâhının - bulunduğu Refahiyeden bir görünüş likimizi tahliyoyi taahhüt ettiler ve ekser aksamını tamamen tahliye ederek çekildiler. Diğer cihetten bir. çok kıtaatımız Batum'a çıkmaktadır. Burlar, Kars doğru yürüyeceklerdir. Biz Rusların esirlerini, Ruslar da bizim üser - vızı iadeye başladık. İlk kafilel ünera. yı biribirimize verdik, Rusların tahliye ettiği araziyi teslim almak üzere kolordularımız Erzurum civarın- da toplandı. Bu hareketimiz esnasında karşımıza çı- kacak her silâhlı pek tabil olarak âsi telâkki edilecek ve hakkında kanunun emrettiği en ağır ceza tatbik edilecektir. Erzurum'da medeniyet — ve insaniyete - külliyen muhalif olan harekâtı icradan vazgeçerek nihayet © mart 384 akşamına kadar Erzurum'u ve sonra da tek- mil arazimizi terk ile Kafkasya dahiline çekilmenizi ihtar ediyorum Bu ihtarıma tevfikan hareket etmedi- #iniz takdirde dökülecek kanların pek ağır olacak olan mes'uliyeti tamamile size raci olacaktır. Kolordular Kumandanı Kâzım Karabekir Zayıf olan düşmana bu kabil mektupların ezlei tesirler yaptığını askeri tarihte birçok misallerile bile diğim gibi Edirne'de Bulgarların kale kumandanı Şükrü Paşa'ya gönderdikleri mektupların tesirine de bizzat şahit olmuştum: Mütareke Komisyonu reisi sı. fatile bana verdikleri mektubu açarak okumuş ve altı.. 'a daha sert bir cevap yazarak geri vermiştim. Pakat kırıcı mektup göndermek fırs tını bulmuşlar, Kırenali daha başka mealde maneviyat kırıcı mektup göndermek fırsatını bulmuşlar. Kırcaali Müfrezesi kumandanı Pader Paşaya da böyle bir meke tupla tesir yapmış olduklarını arkadaşlardan dinle- İşte gimdi ben de bu ruhi silâhi kullanıyordum, irmeni çocuğunu bir ata bindirterek, şose boyunca çok kıt'alarımızın içinden geçirte Erzurum'a K müreffehen inderdim. Yollarda bazı kıt'alarla temas. ta bulunulmasını ve çocuğa işittirecek veçhile (Birinci ve İkinci Kafkas kolordularının Erzurum'a taarruz e- deceği) hakkında bir takım konuşmalar yapılmasını da temin ettim. 8 martta “Ordu'dan gelen cevapta - göylece ilk emir tekit olunuyordu. (Yapılacak keşfi taarrı emir, istihaali matlüp olan malümatın esas ve ruhuna ait olduğundan, tebdile lüzum görülmediği, süvari alayının Karatı şimalinden, piyade, topçu ve mak nalinden, piyade, topçu ve maki- veçhile Tlca. Erzurum şosesinin cenubundan hareket etmeleri Karasuyun gimal mıntakasına hâkim olan E menilerin vaziyetine göre bu emirdeki tertibatla ta arruz etmek felâketli olurdu. Çünkü Ermeniler çe aya hâkim bir vaziyette sol yanımızdan bizi b tabilirlerdi. Bi bugün akşama kadar vazi tin alacağı gekle duya yeni bir teklif yaj kâtına kargı memnuniyeti — şahane ordı b dir olundu. (Di r) Mektup “9Mart Akşamına Kadar Tekmil vukun gelen Nihayet bu kayalık İngilizlerin kayalığa yerleşmelerindenberi — vukua g ©n dördüncü taarruz idi. Ve takri. Ben dört sene kadar sürdü. Kayalık. taki İngiliz askerleri, kendilerinden | ve fazla mıkdarda olan| İspanyollara mukavemet gösterdi. Çok küvvet Neticede İngiltere, Versay mun- hedesile, yeniden hafaza etti. Artık İngiltere bu müla hafaza etti. İngiltere bu — müstah-| kem mevkide Akdenizdeki daimi de İngı'lizler Bu | Mevkie Niçinkıy- © met veriyorlar Bugünlerde siyasi bulran Akde- nizin şark kısmını sarstıktan sonra, #imdi de garp kısmına intikal etmek —) 'Bu arada ilk hatıra gelen mesele, Cebelüttarık meselesi, ingi- lizlerin mühim bir beynelmilel tran- #it yoluna hâkim olmaları ve arzula- rına göre bu methali mürakabe edil- mek kabiliyeti hatıra gelmektedir. İngilizlerin, Akdenizin bu kısmın. da yani Cebelüttarık boğazında seve — (ÖK bakımından mühim bir evkli ele geçirme teşebbüsleri şark ile İngiliz tacirlerinin ticari münase- betlerinin inkişafile başlar: Bilhassa © devirlerde Afrikanın gimal sahil- lerinde cevelân eden korsanlara kar. # bir hareket noktası — elde etmek başlıca gayedi. Fakat bu siyaset de- 'vam etmedi. Ingilizler bu noktadaki faaliyetlerini gevşettiler. Buna rağ- men Britanya devleti, 1662 de, ingi- liz kralı İkinci Şarl ile evlenen Kate- rinin düğün hediyesi olarak getirdi.. ği Tanca şehrine sahip oldu. Fakat 1684 de bu mevki de bırakıldı. Bundan sonra Gilyom Döranğin krallığına - gelmesinden 1815 farihine kadar, Cebelüttarık boğazında yeni bir — İngiliz siyaseti başlar. İpgiltere ile Fransa arasında| veraset / herbi bu iki devlet arasındaki mücadeleyi Akde- mize de sıçrattı. rık boğazı Britanya hükümeti naza- Tında başka türlü bir müna ifade et. ti Daha o devirde Fransızların At- lantik ve Akdeniz filolarını ayırmak Britanya deniz tabiyesin bir mevki tuttu. 1704 de İngiliz ami- | Tali Rooke, Barselonda muvaffak yetsizliği uğrayınca, Ingiltereye eli boş dönmemek için Cebellüttarığı iş- gale kalktı. Cebelüttarık 24 temmuz 1704 de teslim oldu. Fakat Pransız. larla İspanyollar İngilizleri bu mev kiden atmak için 1705 dar uğraştılar. fogilizlere bırakıldı. Britanya hükümetinin bu yerler- deki hâkimiyeti 27 mart 1713 Mad-| rid muahedesinin dördüncü maddesi | ve nihayet 13 temmuz 1713 Utredit | Muahedesinin 10 uncu kısmı ile ta- ayyün etti. İngiliz kuvvetleri, işgat| ettikleri bu yerden çıkamıyorlardı. Bununla berober Ispanyı den birtürlü vazgeçmiyorlardı. Hat- *â İngiltere Şimali Afrikada meşgı İngiltere Şimali 'nya büyük hazırlıklardan #onra 1779 da Fransa- ile anlaşarak | Ve onün yardımile Cebelüttarığa ta-| p. Arrüz ile muhasara etti. Bu muhasa, Ta keyfiyeti niz kuvvetleri için bir istinad nokta- &1 vücude getirmek niyetini izhar et- ti. Ve Süveyg kanalının açılması boğazın ve dolayısile Cebelüttarık kayalığının ehemmiyetini - bihasma | tebarüz ettirdi.gimdi ortaya bir de| imparatorluk yolunun - himaye ve müdafaa meselesi çıkmıştı. Kayalık | müthiş surette tahkim — edildi Zira arka taraftaki Ispanyol kuvvetlerine | ve toplarına karşı mukavemet, İngi- lizlerin beklediği emniyet marjını ve- remiyecekti. Bu sebepten İngilizle: | bu mevkü, boğazın Afrika sahilinde bulunan ve diğer bir İspanyol mev- küle değiştirmek istediler. Bu hu- | Susta Ceuta ilk hatıra gelen yer ol dü. İngiltere, — sağlam surette tah-| | kim edilmiş Ceutanın, Cebelüttarık tarihine ka-| kadar ehemmiyet kesbedeceğini bi miyor değildi. Fakat, ispanyolların muhalefeti ve harici ” münasebette| O vakit Cebelütta. | de büyük Sahasına koymasına mani oldu. Umumi harp nihayetinde Ispanyol- Jar bir aralık kayalığa sahip olacak- larını ümit ettiler. Fakat Paris mu- ahedesi onları inkisarı hayale uğrat- tı. İngiltere, ayni kıymette bir taviz almadan Cebelüttarığı bırakmak ni- yetinde değildi. Fakat — İspanyol ve Britanya krallık ailelerinin karabeti bu yer| Afrikada meşgul dermeyan edilmesine mani oldı Fakat 1981 deki ilk İspanyol ih- tilâlinden sonra Madridin tavrı de Hişti. Yalnız emellerini mevki tatbi. ka çıkarmak zamanı bulamadı. Şim Gi Yeni İspanya değişmiyen bu iddi. i dermeyan edecektir. Fihakika 1782 denberi, Akdeni- Cebelüttarığı mul zin bu havzasında — yegüne İngiliz mevkli Cebelüttarıktır. Bu sebepten İngiltere mütemadiyen boğazın ci- varını diğer devletlerin eline bırak. Mmamak yolunu tutmuş - ve bu siya Cebelüttarık'ın umumi manzarası TP ll | vukua gelecek fena akisler, Britan- | 'ya hükümetinin bu kararını tatbik | Bw arada Ispanyollar Cebelütta- | Tıktan bir türlü — vazgeçmiyorlardı. | Pransaya karşı müşterek bir hu- | sümet, bu hususta fazla bir iddir | İ derinden biri ve Mmefitere için Büveyg | Yanalıgibi Frümsız Akdeniz filosu bir geçit resminde set bugüne kadar — muvaffakıyetle intaç edilmiştir. Bu arada boğazdaki mevkilerden Tanca da ehemmiyetli bir mevzu oldu. Bu maksatla Tanca meselesi Britanya siyasetinde — hakiki bir e- mmiyet — kesbetti. İspanyol. Wus harbinde Ispanya, büyük Britanya- 'ya verdiği bir nota ile Tancayı iş- galden feragat ettiğini beyana mec- bur oldu: Fasa mütedair 1902 Fran- #iz- İspanyol muahedesi İngilizlerin müdahalesini nazarda — tutuyordu. 1904 muahedesinde Tanca zikre dilmeden, Melilâ'dan Sebte mansa- bına kadar olan sahil kışmının -Tan- 'ca da bu kısma dahiloldu. tahkim edilmemesi / kararlaştırıldı. — 1904 Fransiz-Fas - mukavelenamesinin 9 uncu maddesi de Tanca şehrini Is- panyol vaziyedinden hariç tutuyor. du. 1906 Elceziras konferansında Al- manlar, şehre Fas sultanının otori- tesi altında — zabita — küvvetleri yerleştirilmesini ileri sürdüler. Tabi atı ile İngilizler buna mümanaat et tiler. Fransızların — burada küvvet bulmasından korkuyorlardı. 1911 de Almanyanın Fastan elini çekmesi - zerine İngiltere burasının beynelini- delleştirilmesi / işini / üzerine alâk İngiltere bu meseleyi bir Afrika'me- selesi gibi telâkki etmeyip Avrupayı alâkadar eden bir mahiyette gördü- #ünü beyan etti. Bunun üzerine dev- letler ilk noktal nazarlarını. dön. düler. İspanya, “Tancanın itendisi. 'ne verilmesini " istiyordu . Nihayet “Tanca statüsü 1923 mayısında tem- bit edildi. Ve kısa bir müddet sonra 1925 de meriyete girdi. Anlaşmanın üçüncü maddesi Tancayı daima bir bitaraflık - vaziyetine sokuyor. Ve beynelmilel mıntaka içerisinde ma: 'hiyeti ne olursa olsun her türlü keri harekâtı menediyordu. Nihayet her hangi bir askeri işgal mevzuuba- his edilmemesi de kararlaştırıldı. Bir müddet sonra — İtalya da bu statüya iştirik arzu etti. Tanca meselesi, nazarında büyük bir ehem- mnlyeti halzdi. Zira bu mevki, İngil tere gibi, kendisini de Avrupaya mü tenllik bir mesele — olarak alâkadar ediyordu. 25 temmuz 1928 de Tanca #tatlisüinüin tadilinde, Ralya, Mgiliz. lerin yardımile, bu atatliye dahil du: Son hâdiselere kadar vaziyet bu morkezde iken, yeni Japanya devlet verinin faaliyeti — ortalığı yeniden nin kuruluşu ve Berlin. Roma mil Zira meşhur ve eeki tngiliz diplo- matlarından Canning'in dediği gibi, (Tanca arzın başlıaa hâkim me: yemmiyeti halzdir.) (Sonu 7 inci sayfada)