26 Nisan 1931 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 9

| Dünyada Olan Biten Meraklı Şeyler ) eden Oyak ger e ünyayı senelerce işgal dava Dreyfüs meselesi artık bir sır olmaktan z sene evvel, bütün Av- ve bütün Fransada her dolaşan bir isim vardı: dünyanın her kısmında davası konuşuluyor, Onun ar görüldüğü işler üzerin- türlü türlü fikirler, mübahasa- İhtilâflar, batta mücadeleler bulüyordu. s hadisesinin bu son e filme çekilmesi bu davasını yeniden ve son hararetli bir Salandırdı, uPözün de yine onun hadise: muhitte yeniden mevzubahis Bu or, hâdise ne idi? »”» ÜDereyfüs Yön kendisi bugün Rtta dır. Ve tarihi bir sima ç Yaşamaktadır. *çen asrın en bariz sima- | olan bu adamın alâka- yldağu davada Fransanın yük ricali de dahildi, Bun. | bir kısmı yıkılmış, bir kıs- İlmez bir şöhret kazanmış, ei de bugün göçüp lerdir. Belki o bunların bugün hayatta kalan “ adam, Dereyfüsün ken- EŞ # rE Hirizi sureti a , dava, görüşü duyuşu iti- i bugünkü nesilden bam- olan bir nesle âittir. Bu- beraber bu dava her nesli anlandıracak derecede mü- Hatta bu dava; hâlâ mufrit milliyetçilik ile düşmanlığını birden bire k mahiyeti haiz bulun- enler de Dreyfüs davsını filim Pariste oynandığı Wühim nümayişler vuku ve filmin men'ine çalı- | aa polis bu teşebbüs | gelmi ... di Alsaslı bir Yahudidir. | m bir tahsil gör- | » ağ topçu zabiti olarak . rbiye çi ça | mıştı, Kendisi bu vi Yüzbaşı idi, Saşişg, davası 1894 senesin- Bu senenin eylülünde | k ânı harbiyesinin eline, * bir mektup geç- mektup imzasızdı ve askeri istihbaratı ifşa derhal tevkif olunmuş lı Me gönderilmişti, Maret, Onu gizlice muhake- Nak Onu ordudan ihraç ve Üreğe mahküm etmişti. ssahkümiyetini müteakip Münheriş gönderilmiş ve i — atılmıştı, irebildiği yegâne Dayan, idi, ği yegi e fak,, asumiyetini iddia , Onun ta uzaklar- | ğ ak biçbir tesir bırak- | N a tuy, Ni Onun haberi ol- | in teş, dostu çalışıyor ve | Siyorg, tetkikini temine Yeti — Bu mesai, Har- İ Pa, istihbarat dairesi a idi, Bil mezdinde yapıl- an bu e Harbiye na- idi, namuskârlığı ile | eltiğini itiraf etmiş, çıkmıştır Miralay Dreyfüs Bu mesainin sarfolunduğu sıra- da (Alfiret Dreyfüs ) ün kardeşi Manyo, diğer bir erkânı harp zabitini casuslukla ittiham etti. işte tam bu sırada mes'ele büyük bir ehemmiyet kazanmıştı. Casuslukla ittiham olunan zabit, binbaşı Esterhazi idi. Bn zabit muhakeme olunmuş fakat divanı harp onun berea- tine karar vermişti. Meşhur Fransız muharriri Emil Zola bu sirada meydana atılmış ve Direyfüs düşmanlarını müşkül bir vaziyete düşürmüştü. Dini ve medeni hüriyete taraf- tar olan ve Direyfüsü müdafaa eden diğer bir siyasi, meşhur Klamanso idi. Ondan başka Şu- rer Kestner, Jores, Labori daha i başkaları da Dreyfüs'e müzaharet etmekte idiler, Mücadele müthişti. Bu sırada kaymakam Henri namında bir zabit (Dreyfüs) ün mabkümiyeline se- bebiyet vesikayı, tasni ve derhal tevkif o olunmuştu. Kaymakam Hanri tevkifini müteakip Mont Velarien kalesinde intihar etmişti. Bunun üzerine mesele yeniden nazarı dikkate alınmış ve Drey- veren | füs tekrar muhakeme edilmek | üzre getirilmişti Bütün dünya muhakemenin İ neticesini sabırsızlıkla bekliyordu. Divanı harp 1899 senesinde Ren- de toplandı. Fakat divanı harbin beş azası Dreyfüsü suçlu tanı- yor ve yalnız ikisi onun suçsuz olduğuna kani bulünüyordu. Ne | tice divanı harp ekseriyetinin k:» rarile o Dreyfüs on sene hapse mahküm edilmişti. Bu karar da kimseyi memnun etmemişti. Dreyfüs taraftarları mütemadiyen çalışıyor ve hüküm aleyhinde bulunmak için her fır- sattan istifade ediyorlardı. Niha- yet Fransa Cümhur reisi Lüube, efkârı umumiyenin tazyiki karşı- sında hükmü ilga etmişti. Fakat bu şekil Dreyfüsü te- mizlememişti. Kendisi nihayet affedilen bir mahkümdu. Bunun- laberaber çok geçmeden Drey- füs binbaşı rütbesile orduya alın- mış ve miralayı yahudi olan bir alayda iki sene hizmet etmişti, Fransa hükümeti, bu bareketle (Dreyfüs) ün masumiyetine kani olduğunu göstermek istiyor. Umumi harp esnasında (Drey- füs) hadisesinin hatıratı yeniden | uyanmış ve Binbaşı olarak teku- i öde sevkolunan Dreyfüs harbe işlirak ederek Miralaylığa terfi etmişti. Dreylüs şerefini istirdat etmiş Fener Başpapazlığının Nüfuzu Günden Güne Artmaktadır ikinci Fotyüsün oynadığı mühim rol Deba gazetesinin dikkate şayan bir makalesi (Deba) gazetesinin İstanbul muha- federek, sukut eden Saltanatları istih Mesele şu idi: Müteveffa Moskova biri ahiren Fener patrikanesinin yeni |lâf eden memleketlerde milli örtedo- patrığı monsenyör Tihun © tarafından vaziyeti ile bu miesseseyi mesgul eden)ks kiliselerin i&nzimi ve tanınması sa merkezi Avrupadaki rühban merkezini mühim meseleler hakkında idsre ile memur edilen monsenyör Ev mektup göndermiştir. loğyüs geçen teşrinisanide monsenyör erj tarafından üazledilmişti. Monsen yör Serj ağlebi ihtimal Bolşevik riüesa sınin emrile Siberyada seyahat eden uzun bir)zifesini tahmil ve tevcih etti. Ayni İmanda bir fikri tesanüt muhtar kilise Bu mektup patrikanenin ruhani nüjlerin Rus muhacirleri ile Macar tahak fuzu harbı umumiden evvelkine nispet kümünden yeni kurtulan cenubi Kar. le çok genişlemiş olduğundan ve bu nüjpatlarda bulunan ve Unyatlerin tağyi fuz Avrupanın hemen bütün muhtelif|kine maruz kalan ortodoksları hi atrik Piyer Krütiskinin Moskovadaki memleketlerine şamil ölacnk hir vazi. İye etmesi için Patrikaneye müracaat! vekili idi, Monsenyör Evloğyüs maiye- yete geldiğinden bahsederek bu meyan)evlemelerini mucip oldu. Böylece tedjti rühbanile beraber, geçen sene bolşe İda şayanı dikkat malümat veriyor. o İricen teessüs eden kiliseler İle aPtrika'vik rejimi kurbanları namına yapılan Patrikanenin Türkiyedeki vaziyeti İne arasmdaki revabıt kuvvetlendi. Ve| dini merasime iştirak ettiği için azledi- (Lozan) munahedesile tahdit edilmis ol! Patriklik makamı ile Lehistan Çekaslo|liyordu. Sovyetler bu merasimi sırf si- İduğundan (Deba) muhabirinin mekty. |vakya; Estonya, Litvanya ve Finland| yasi mahiyette addediyorlar. Evloğyüs İbu türkler için alâka ile okunacaktır, Yada yeni tecessüs eden kiliseler arâsın|bir vekilin tehdit tahtında vermiş oi İonun için muhabirin O mektubunu ay. Ja samimi münasebetler husule gel i.lması muhtemel bulunan bir emrini İnen tercüme ve neşrediyoruz: Muhacir rumlarm garpte çoğalması ü| kabulden istinkâf etti. Rühban ve din | zerine patrikane yekliğerini takiben A-|darlar rahiplerinin etrafına toplandı merika ve Avrupa kiliselerini teşkil et|lar monsenyör Autonyüs riyasetindeki se 5 k ti. Böylece patrikanenin doğrudan! Rus rühban meclisi de bunlara iltihak daki Büs snhieirleri peni suhaniye doğruya idaresi altında olarak biri A-etti. Bunun üzerine Rusya ile müna- sile Moskovadaki Ana kiliseleri arasın) merikada, biri şarki Avrupada ve diğe|sebatı idari yenin katedilmesi mama. da sahpr eden ihtilAfta noktaf mazarı- iri garbi Avrupâda olmak üzere üç rujfih monsenyör evloğyüse vaktile patrik nr-bildirmiştir. hani mmfaka vücude geldi. Merkezi Vi|tihun tarafından baltık mıntakasına ve İ Patrikin, ortodoks o Aleminde tesir yanıda © olan ogarbi Avrupa oririldiği veçhile idari bir muhtariyet yapacağı muhakkak olan bu kararın-İtodoke © kilisesine Şarki © Alman -vermekle beraber Moskova ana kilisesi dan bahsetmeden evvel İstanbul mer-y,, Avusturya Macaristan © İ-İne merbut kalınması kararlaştırıldı. kezi tarafından takip edilen ve şarkı italya ve © merkezi Kondrada' Umumiyetle kabul edilen bu karar İkaribi fazlasile aşan siyasetini kısaca olan garbi Avrupa kilisesine garbi Al./monsenyör Antonyüsun, monsehyör Ev ifade etmek lâzımgelir, Malüm olduğu manya, İngiltere, Belçika, Fransa, Pe-İleğyüse karşı beslediği eski husumeti veçhile ortodoks kiliseleri kaideten Mİİ| lemenk ve Isviçre merbutturlar. canlandırdı. Monsenyör Antonyüs kı İli ve müstakildirler, Aralarmdaki rabi| © fkinci Fotyosun muhtar milli bir kildemini ve sair hukukunu ileri sürerek ta sırf federal mahiyettedir, Ayni akl) yisenin muhiti haricindeki rühban teş- yeni muhtar kilise üzerine tahakktime İdeye merbut kalmak onlaren KÂİdİCİ çiyâtırı İstanbul kilisesinin nüfuzu al| kalkıştı. Vaziyet bu merkezde İken İMaamafih cümlesi Halkidonya | konsil nda tanıması garpte şimdiden vüs'atmonsenyör Evloğyüs kendisi ile Moske ince İstanbul başrahibi olan Patrike| yayda etmiş © olan © Ortodokslu İva ve monsenyör Antonyüs arasında zu verilmiş bulunan tekaddümü kabul e doğrudan © doğruya idare|hur eden ihtilâfın halini İstanbul pat rikliğine tevdi etti. ğs derler. edecek mahiyet Fotyos milli kiliselerin manatıkı İkudretini teşmil Sultanlar tarafımdan patrikliğe ve) tedir. Makedonya konsili mukarreratı haricinde bulünan ortodokslar üzerin- deki kat'i nüfuz hakkını tekit ile ikti İrilen, ortodokslar üzerindeki saltanat,İnın bir tefsirinden zuhur eden bu hak Patrikliğin temelini imparatorluk mu- şimdiye kadar asla itirazla karşılan. kadderatına bağlıyordu. Türkiyenin |mamıştı. Fakat Rusya Sen Sinodu me-|fa etti. Monsenvör Evloğyüsü Avrupa jher parçalanışında, . İstanbul kilisesi) maliki eenebiyedeki rus kiliselerini nü|daki rus rühban merkezinin idaresi'bâ- İmin idaresi, istiklâlini alan “kıtaların! fuzu altında bulundurmağa devam et-|şmida bırakıyor. Fakat verdiği “dıfat milli ve müstakil kiliseler lehine ola-İ mişti, “bpatrikliğin muvakkat bir vazife İle rak azalıyordu. Fener patrikliği çarların hoşuna) gönderilmiş murahhası,, dır. Birkaç ay 1923 mukâvelâtından #onra İstan-İgitmek için buna müsamaha ediyordu.|sonra Aynorozda toplanacak olan si- bul kilisesinin doğrudan doğruya nüfu| Bahusus ki o sırada Rusya haricinde nod kongresi bu meseleyi halledecek su takriben 300000 olan O impa)bulunanlar rühban teşkilâtından ziya-|ve şüphesiz ikinci Fotyüsün kararını ratorluğun eski paytahtına inhisar et|de tebdili hava İçin ecnebi diyarlara gi|lasvip eyliyecektir, mişti. Bu adet halihazırda sülüsüne in'den Rus ekalliyetlerinin hüsusi küçük| o Şu suretle Istanbul kilisesi kendine miştir, Çünkü rum unsuru mukadderatı| kiliseleri idi. Rus rühbanınm muhace| sadık olanlarm Amerika ve garbi Av- iktısadiyesi daha emin, ve milli servetle!retinden sonra mesele değişti. İrapaya muhacereti ile Asyayı suğra ve irin işletmesinde din farkı araştırılmı Patriklik bu muhacirler üzerine şarki Trakyada rumların kalmamasın İyan mıntakalara tav'an muhaceret e- (doğrudan doğruya nüfuzunu ikâme ©&|dan dolayı gördüğü ziyanı fazlasile te decek kadar zekidir. Şu haldelderek rühban nasbına kalkışabilirdi. lafi edecektir. Mevkiine gelince fevka patrikin doğrudan doğruya nüfulFakat bu muhacirlere ve Monsenyör/lâde yükselecektir, İzu pek küçük bir mıntak münha- tihunun mini kilisesine gösterilen rah Görülüyor ki, patriğin nüfuzu ken isirdır. Bundan, sirf şarka mütealliklmü şefkatten ve hadisatın muvakkat|disinde tenkit edilen dar millf muhit. hukuka men rolünün keenlem yeslolduğuna dair beslenilen kanaatten ro|ten kurtulunca, dünyevi mahiyetteki İkân olduğu istidlâl edilebilir, Halbuki/layı çarlara gösterilen müsamaha ida) zayiatı nispetinde fazlalaşmıştır. Bü- hakikat bambaşkadır. Çarların, diğer) me edildi. nun bir ispatı da rus kilisesinin bazı İnoktalardan birçok zararlar tevlit et-| o 1920 de İstünbul, Belgrat ve Mosko-| metinlerin tefsiri meğelesinde üç sene imiş olan Sezaro Papizminin inhilâli,va kiliseleri tarafından Rus imparator|evvel huşunetle mücadele ederken İs Avusturya — Macaristan santanatının/luğundan ayrılan mıntakalarla Rusla|tanbul patriğinin tefsirini hemen bilâ !sukutu, Lehistan ve Baltık eyaletleri: İrm muhaceret ettikleri mıntakalarda (itiraz kabul etmiş olmasıdır. nin istiklâli, - Patri ye müdahalelbir idarei umumiye teşkil edildiği 8 Şu halde İstanbul kilisesinin sulta- ama rada patrikane bu müsamahasıni 17: (sı henüz bakidir. Hatta tezahür eden olmakla beraber, onun aleyhinde İhar etti, İittihat ve tesanlit hisleri ile kuvvet bul bütün bu işleri, bu desiseleri Ayni müsamaha garbi Avrupada| maktadır. Bu hâdise şayan dikkat bir tasni Oedenin kim olduğu lâ- (milli rus kilisesi patriği monsenyör Ti|çok meselelerin tevellüdünü icap etti- yikile | anlaşılamamışlır. Çünkü (hunun nasbı ile monsenyör Evlogiyüs!cir. Kaymakam. Hanrinin intiharı, (tarafından bir rus Halin merkezi te-| o Meselâ vunlardan Diri ARYA med i : il i sisi sırasında da gösterildi. ra rumlarıaın muhacereti, ve rumla baya edilmesine imkân Bu merkez patrikanenin Avrupada rm yahut diğer ortodoksların garbe Bu işin bütün esrarı ancak ki merkezine merbut gösterilmediğin-|akın etmesinden ve ayni zamanda Yuna : den bir takım salâhiyet sotistimâlleri| nistan, Romanya, Yugoslavya ve hatta Kısa bir zaman evvel anlaşıldı. görüldü, Konsiller ayni şehirde iki pis| Bulgaristan efkârı umumiyesi üzerin» Dreyfüs davasının başladığı koposluk tesisini menetmekle bunların |de garbin tesiratmdan tevellüt ede sırada Almanya sefaretinin ataşe (önüne geçmişlerdi. Bundan başka rüs)cektir. milteri olan Svartıkoppenin ha- (muhacirleri rühban meclisi reisi olup! (o Garbin nüfuzu Roma kilisesine te- tıratı meseleyi bütün teferrüg. | Sırbistanda muh bulunan monsen-haiyeti icap ettirmez. Patrikliğin nüfu tile aydınlatmış, bütün bu mese- Jyör Antonyü: msenyör Evloğyüsünizu altındaki milletler ondan ayrılmıya i imi İsalühiyetine itiraz ediyor ve bu iki ve'cak kadar eskiden merbutturlar, lenin kimin O tarafından tasni vu ia sany e nz İLİN d kada İhip patriklik tarafından gösterilen mü, ) Diğer bir mes'ele de garp merakizi olunduğu üzerinde zerre kadar | mah ıyı Moskova kilisesinin Rusya)ni ve dini müesseselerini idare için şüphe kalmamıştır. Alman Ataşe | haricindeki kiliseler üzerinde hakkı iİve patrikliği sinod, muhtar, müstakil Milterinin verdiği malümata göre |dareye malik bulunduğunun e tasdikı)kiliseler yanında temsil için malümatı bütün bu hadisnin asıl faili | mahiyetinde telâkki ediyorlardı. İvasi ve İçtimai mevkli yüksek ve kesir binbaşı Esterhazi idi. İkinci Fotvosun bu tecavüzlere ni-İbir rühban heyetinin teminidir. Bu me Esterhazi Bir aralık vakalana- | hüyet vermesi gibi sade fakat nazikİsele hallolunacak mesailin en kolayı rak muhakeme olunmuş fakat |bir vazifeyi yakında Aynorozda tenin: değildir. Bahusus ki ortodokslar ita nscak olan ortodoks kiliseler konsililIstanbul kilisesi rhübanında farla ze- beraet etayigki; Bu adam beratine ne havale etmesi muhtemeldi. Fakatlkâ ve bilgi İstiyorlar. rağmen, efkârın Dreyfüs lehine r Evloğyüs şubat mebadisin-| . Yunan cinsi kuvvei elâstikiyesinin döndüğünü görür görmez Fran- de müracaat ederek Moskova kilisesi)genç ve dinç olduğunu ispat etti. Şu sadan kaçmış, Londraya gitmiş ve ölünceye kadar orada yaşa- mışta, Patrik ikinci Fotyüs garbi Avrupa nin milli hududu haricindeki kiliseler) halde patrikliğin bütün bu mesaili İe- üzerinde patrikane hukukunun istima$İhine olarak halletmesine intizar oluna ilini talep etti. Jbikir. pa