24 Nisan 1931 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 6

ğ fmda “kağ € (Üst tarafı 1 inci sayfada madığımı zannediyorum. Refet Pş. lâyiktır, Refet Ps. nın fikir ve kanaatleri muhtelif zaman- larda mubtelif ilslerle söy- lenmiştir. Refet Pş. cümhuriyetçimidir? Saltanat hükümetinin yıkılması teşebbüsüne iştirak etmiş ve bu yolda çalışmış bir adam zanne- ve derim ki elimhuriyetçidir ve ge- | ş. mil- mem iza- ne zanüöderim ki R liyetçidir de,.. bunu bil ha m var mıdır? — Bugünkü gazetelerden bi- rinde: Tarakkiperver fırka lâyık leğildir,: nizamnamesinde de: bu cihet musarrabtı, oşimdi müs- takilen namzetliklerini koyan €s- ki tarakkiperver fırka erkânı bundan teğafül: ediyorlar, deni- liyor, buna ne dezsiniz? — Bu işte teğafül eden her halde bil değilim. Şimdi bende ne tarakkiperver fırkasinın prog” ramı vardır, nede nizamnamesi.. Fakat mevzuu bahsolan altıncı madde sarahatie hatırımdadır. O madde terakkiperver fırka ef- kâr've itikadatı diniyeye riayet- | kârdır şeklindedir, yazıldığı gibi “ananatı diniyeye riayetkâr,, şek- linde değildir... Bu iki kelime arasında çok mühim fark vardır, Ananat diniyeye riayetkâr olmak bâşka şeydir, halbüki itikadati diniyeye riayetkâr olmak O ise lâyıklığın asıl kendisidir. Lâyık- lık pek yanlış tabirlere uğramış- tir, Tarakkiperver fırka tam lâ yıktı, itikadatı diniyeye riayetkâr olmamak lâyıklık haricine çık- maktır. — Terakkiperver fırka faali- yet sahasından çekildi, aradan zamian geçti, şimdi Terakkiper- ver MfMKaRİ" seki“ erkânından mükiikiriseler müstakil meb- usluklara “Bamzetliklerini koyu- yorlar. Bu, Terakkiperver fırka- nm yeniden “ faaliyet * sahasina geçmesi volunda bir mana ifade etmez mi? — Terâkkiperver fırka bugün faaliyet sahasında değildir. Ben kpetiğini koyarken. “müstâ- len, - çalışacağımı söyledim, em bgünkü pe olinasaydı Terakkiperver yı, hiç-mevzuubahselmek is- Kaide çünkü ben» maziye gözlerini kapamış bir. adâmimi, yalnız istikbale bakıyorum, yal- nız: Türk cümbhuriyetinin istikbali yolunda çalışmak istiyorum. Te- rakkiperver fırka teşekkül ettiği zamana göre mensuplarının ef- kânmin muhassalasidır. Benim şahsan Terakkiperver : fırkanın iştirak ettiğim ve etmediğim fi- kirleri olnbilir, Bir. fırka bir şa- bis demek değildir, Bir muhessa- ladır, . Terakkiperver. fırka dâ böyle idi. Terakkiperver fırka senelerin arkasında — kalmıştır, » Terakkiperver fırkanın progra- mıda senelerin oarkasındadır. Orada istenilen bazı islâhat var- dı ki bilâhara geçen zaman zar- bu “islâhat Terakkiperver fırkanın progra- » mındaki bazı maddeler “bu sw- > retle hükümsüz kâlmıştır, sonra gene meselâ bir dereceli intihap gibi bazı maddeler de vardır ki © zaman Zamanı idi, bilâharg tekevvün” eden yeni hadiseler neticesinde bir dereceli intihap acaba Bügünün işi mi? Bilmiyorum; “belli değil; bu rübe ile anlaşılır, yeni parla- nlonun seviyesi buna müsait “Bu Kiç olmazsa belki iki © senelik tecrübe ile-anlağilacaktır. © Ve gene Terakkiperver firkanın - programındaki bâzı maddeler de ri. 4 e yapılmıştır, | —i— VAKIT 24 NSAN 1931 Müstakil namzet > Refet Paşa diyor Ri ; : | kip: ettikleri. siyaset ! aramak Jâxımdır, bugünün talâkkilerine uygun de- ğildir. — Şu halde Terakkiperver fırkanın programı bugün için ge- ri bir programdır, diyorsunuz! — Elbette... insanın fikri, be- şerin duygusu ve bir milletin ih- tiyacı zamanla tebeddül eder. Fırka ptoğramlarıda bu tebed- düle tabaan tekâmüle tabidir. Terakkiperver fırkanın programı birkaç senedenberi uyudu ve iş- lemedi. O fırka ile Halk firka- şının programı arasında çok mü- bim farklar vardır. Çok mühim ve düşündürücü farklar... Mese- lâ Halk fırkası hükümeti “Dev- letçiyim! » diyor, fakat yaptıkla- rı devletçilik değildir, bence ta- “ himaye usulü, dür. Devletçilik kapita- lizm karşıdır, - himaye usulü ise sermayenin korunmasıdır. Hâlk firkası” hükümeti bunu yapıyor, bu devletçilik değildir. Memlekette (noksan olan ve memleketin ihtiyacı olan serma- yeyi kendi kuvvetile takviye ede- rek kapitalizmin yardımına git- mek demektir. Ben nazariye iti- barile hakiki etatistim, fakat ameliyatta — bunun < imkânlarını bu imkânlar şimdilik varmıdır, bu cihet tet- kik edilmelidir. Çünkü devletçiliğin mensubin sığıfını ihdas etmesi ibtimali var- dır,ve bu demokrasisi kuvvetli kN ge e A a yep ! | memleketlerde belki “citten iyi, ve fakat noksan olan: yerlerde belki de çok tehlikeli: birşeydir. Binaetaleyh etatizimle - beraber deniokrasiyi de düşünmek ve i or nl Ne rağiagelirk. ilahlar Sonra meselâ ben emil rinit ti&nsup' olmasına - aleyhta- rım, belediye * intikabatında ve işlerinde halkın bakiki rey ve arzusunun teçellisine imkân bı- rakılmalıdır. Belediye reisleri de müntahap olmalıdır. Bu, memle- kete sârsıntıyı mucip olmaksızın siyasi terbiyeye de hizmet eder. Bizim bu, gün gösterdiğimiz şekle nazaren belediye intiha- i bın meclis intihabr ile' alâkası başka” memleketlerde olduğu ka- dai “kuvvetli degildir. © * — Ihtihap edilecek olursanız lane mürakabe vazifesini he suretle ifa edeceksiniz ? — Bizi oraya gösteriş olarak çâğırmiyorlar, bizden. muhalefet istiyorlar. Orada hikmeti vücudü- müz bu olacaktır fakat muhale- fet demek yıkmak ve kavga et- mek demek değildir. Haklıyı, doğruyu evinde oturduğu zaman dahi alkışlamak ve açık söyle- mek memleketi seven bir ada- mın borcudur. . Bizim yapacağı- miz muhalefet: memleketin hesa- bina kaydolünabilecek> muhale- fetlerden ve esas itibarilede memleketin siyasi ' terbiye sevi- yesini yükseltecik muhalefetler- den olmalıdır. Böyle olmıyacak sa yerimizde oturmak çek iyi birşeydir. Feridun Fikri B, neler söylüyor Şehrimizden müstakil: hamzetliğini koyan eshak Dersim meb'usu üvükat Feridun Fikri Bey dün kendisile görü. şen bir muharririmize POÇENNMEE şu Suretle'anlatmıştır: — Progrâmım bilhassa asri hukuku İamme ve cünhuriyette siyasi, iktisadi hürriyetin temini, âdâletin girzel tev. zii için kat'i tedbirler, halkımızın kud- İ retile mütenasip maliye esaslarını mü idafaadan ibarettir. Bir kere halkın hakkı (o intihabı ve a AŞ hürriyeti matbuat, hürriyeti içtimaiye ve sair hürriyetlerden her an daha zi- yade istifadesi için kanuni tedbirler alınması lüzumuna kailim. Şüphe yok ki bugün güzel bir yola giriyoruz. Bu da makamı iktidarın memleketin terbi yeli siyasiyesini tekâmül ettirmek yo- lundaki ameli azmidir. Bütün mesele bu azmin siyasi hür- riyet prensipine İtimat ederek inkişa- (mda ve siyasi hürriyetinden istifade etmek istiyen halkında bu yeni hayat) ta gayet hesaplı ve mutedil davranma- sındâdır. Her demokraside zaten hür riyeti siyasipe bu sayede inkişaf etmiş. tir, İşte ben eğer imtihap olunursam me saimle bu İki mühim umdenin mezci- ne büyük bir hayırhahlıkla oçalışaca- ğım. Bu devret intihahiyede Yunanis. tan, Belçika, Almanya intihap kanun larımı-mütalea ederek gayet esaslı bir şekilde ve bir dereceli intihabı muhak kak kabul eder bir surette bir intihap kanunu vücuda getirmek birinci pren sipimdir. Sonra muhakemelerimizin teşkilâ- tında çok esaslı tadiller yapılmak lâ- zımdır. Memlekette hâkimi münferitli ğenvdet edilmeli hâkimlerin adedinden listifade olunmalıdır. Sonra sulh hâkim İlerinin usulü muhakemesini mümkün olduğu kadar asliye mahkemelerinin işlerine de tatbik etmeli. Şimdi yapı. lan tebliğat ve tahkikat usullerini seri bir şekle sokmalıdır. Mahkemei tem- yizin teşkilâtında da esaslı değişmeler olmalığır. Bunlar o kadar mühim şeylerdir ki artık hatta bir sene bile beklemeğe tahammülü yoktur. “İcra ve iflâs ka- nununda yapılacağı söylenilen tadilât kâfi değildir, Muamelâtı icraiyede cidden bütün arkadaşlar mutabıktır ki çok müşkülâ-| ta maruz kalınmaktadır. Ceza usulü muhakemesine gelince bu kanunda da takibatı güçleştiren ahkâmın (esaslı şekilde ve'süratle değiştirilmesi Tâzım dır. Noter harçlder'de azaltılmalıdır. Elhasıl kanaatimce bütün (adli yeni kanunların süratle, memleketin ihtiya ema uygn bir şekle konulması icap e diyor. Bu işin usullere taallük eden kısmının kat'iyn meclisin bu fevkalâde içtimamda intacı lüzumuna kailim. Bütçemizin 220 milyon küsur lira-| ya vasıl olmuşken şimdi omühim bir nispette tenzilât yapılmak noktasının düşünülmesi de gösterir ki her idare- nin en mühim işi olan maliye ve bütçe meselesine gayet mümsik davranarak bütçe tanzimi anı gelmiştir. o Tekmil vergi kanunlarının gayet cesurane ve halkın lehine tahfifi baştan başa ta- dili ve bir taraftan masarif ve inşant ve sair bütçeyi kabartan (kalemlerin menafii memleket dairesinde bir an e vel azaltılması ve halkın teneffüsüne müni olmıyacak şekilde tanzimi zavı ridir. Feridun Fikri Bey lâyiklik mesele-| si hakkımda da demiştir ki: — Löyiklik demek dinin devletten ayrılması ve Allaha ait olanı Allaha kaysere ait olanı kaysere vermek dürtu! ru demektir. 19 uncu asırda Avrupada birçok demokrasi bu prensipi kabul et miş ve asri hukuku Âmmenin bu ciheti en mühim bir düsturu haline gelmiş- tir. Ben bütün mevcudiyetim ile asri! hukuku âmmenin meşbuuyüm her şeyi asri hukuku Âmmeye isal etmek iste. irim. Binaenaleyh lâyiklik de bunun en başında bir düsturdur. Kâzım. Köra Bekir Pş. diyor ki İstanbul meb'usluğu için müs- takillen .namzetliğini koyan mef. suh. Terakkiperver Cümhuriyet fırkası lideri” Kâzım Karabekir Pş. gazetecilere şunları söyle“ miştir: “— Cümhuriyet Halk fırkası reisi Gazi Hr. fırkalarının yap- tıkları ve yapacakları işlere dair olan programlarını meclis kürsü- sünde samimi tenkit edecek mu- halif şahsiyetleri davet ettiklerin- den icabeti memleket ve milleti- mize karşı bir vazife telâkki ettim. KAM Müntehibi saniler tarafından intihap olunacağınıza emin misi- niz, diye soruyorsunuz. Bu bususta hiç fikrimi yormu- yorum. Ben namzetliğimi koy- makla bir vazife ifa ediyorum. Müntehibi saniler de tabil mille- te karşı olan vazifelerini yaparlar. Program meselesine gelince: Esasen H. fırkasının programını tenkide davet ediliyoruz ve he- nüz bir fırka balinde değiliz. icabederse dört senelik fasıla zamanında tahassöl etmiş yeni şekillere nazaran bir program da tertip ederim. Şahsiyetim ve içtihatlarım aşa- ğı yukarı malümdur. Ben mem- leketi iyi tanır, terakki ve tekâ- mül taraftarı bir insanım. Meclis kürsüsündeki sözlerim programımı vazıhan gösterecektir. Şimdilik şunu söyliyeyim ki birinci fikrim tek dereceli inti- haptır, Tek dereceli intihap olsaydı ben kendi namzetliğimi ilk günü koyardım. Meclise çifçi ve amele sınıfla- rma mensup meb'uslar alınması gayet tabildir.,, Cafer Tayyar Pş. Tekirdağı 24 —Esbak meb'us- lardan Rahmi, Keşanlı Zati B.- lerle Cafer Tayyar Pş. Tekirdağ intihap heyeti teftişiyesine müra- caat ederek müstakillen namzet- di; Sabık şark şimendüferleri «m le mürahhası-Osman Efendi, Yedi kule atelyesi montaj başısı Çıbuğlu Hasan Cemal, Almanya- da tahsil görmüş mühendis Sudi bey, Esbak Rize meb'usu Hida- yet bey, Mefsuh serbest fırkanm Şişli ocak mümessili Aşiret oğlu Hulüsi bey, Sebat mobilya fab- rikası sahibi Faik Ali bey, e Hasan Tosun bey, kânı barp miralayı Mehmet Hu lusi bey, Canbaz hanı müsteciri Kenan Ömer bey, Esbak adliye Mebmet Hayri bey, Binbaşı mütekaidi Naşit bey, Posta ve tegraf mütekaidi Sait bey, Ayakkabıcılar eemiyeti aza- sından -terlikçi Vakit bey, Hay- van borsası kâtiplerinden Sadul- lah izzet bey, Süvari yüzbaşıl- ğından mütekait Güneş Necmi bey, Emirali adası sahibi Halim bey Yeşilköyde çiftlik sahibi, Selânikli Ahmet bey:. Evvelce izmit Sultanisinde- muallimi yap- mıştır. Sonradanda birçok ga- zetelerde sermürettiplik etmiştir. Evvelce. müracaat edenler ise Bahri reis. Ahmet Salih, Hü- seyin Cahit, Besim Şerit, Adil Süleyman, Ali Galip, Feridun Fikri, Refik ismail, Ali Seydi, Ahmet Azmi, Arif Oruç, ismail Şefik, Süleyman, konsolitçi Asaf, Hasan Riza, Feyzi Arif, Refik Firaki, Lütfü, Cemal Uğuz, Ziya Molla, Ahmet müfettiş mütekaidi Fethi, Galip Kemali. Halit Cemal beylerle Rafet , Kâzım Karabekir, Ce- mil paşalar. z Bu suretle şehrimizde musta- killen namzetliklerini koyanların adedi 49 a baliğ olmuştur. Bum lardanCemil Paşadan maadasının programları yoktur. Dün geç vakıt heyeti teftişi" yeye gelerek istida verenler ars” sında bulunan Güneş Necmi B- bir muharririmize şunları söyle“ miştir: — Tesalyalıyım, Yunan meclisi meb'usanında Selânik meb'uslu" ğu yaptım. Serfiçede çıkardığın bir gazetenin (sahibi (idim. Mecliste muhacirlerin hukukunu müdafaa edeceğim. Tütün tüccarı Cemal Nusrat bey de intihap edilirse mecliste" ki işini şu suretle hülâsa etmek” tedir: Aşağıki mevzular üzerinde ç8* lışmcağım: 1) Memleketimizin ticareti hs” riciye cephesinde çalışan Türk ecnebi tüccar ve komusyoncü bilâ tefrik bütün ii ve bu maksatla müteşekkil bil umum teşekküllere azami sureci” te teshilât gösterilmesi, 2) Hariçten ihtiyacımız ola mühim yekünlar teşkil eden mu ayyen mevat ve eşyanın mevad” dı müstahselemizle mübadelesi" nin temini için ithalâtm kısmef devlet kontrolu altına alınmasi ve mezkür mevat ve emtiay/ hariçten satın alacak ithalâtçr larin ancak mübayaat bedelleri ni nakten Devlet Bankasına tev di ederek mubadeleten alacak” ları bonolarla mubayaat yapa” bilmelerinin mecburiyeti kanuni” ye ile temini, | hükümetçe tespit olunma mıktarları üzerinden maruz ödeme usulü ile fal usul ittihazile halı hazırdaki & deme tarzının memleket iktısa" diyatında açtığı rahnelere ve bf yüzden zaman zaman tahaddi eden kambyo buhranlarına niha” yek verilmesi; Bütün bu maruzatımızdan baş” ka millet ve memleketin refah i riyasetinin ini programında yazılı olanları aynidir. Hayvan borsası kâtiplerindeğ Vahit B. de şunları söylemek” tedir: «Türk oğlu Türküm. Vata işleri için yorulmadan şuurla wi İışacak bir çağda ve Ne öğünecek ne de hicap duy” cak bir mazim vardır. siyasi yata bu istida ile atılıyorum.” Ben değilmi! namzetliğini ilân eden Ali Gal B.in kendisi olmadığını mektedir. Nazmi Ziya B. yamak feragat etti Güzel san'atlar akademisi 9” âlimlerinden Nazmi Ziya Bej? müstakillen namzetliğini koydu yazılmıştı. Nazmi Ziya B. << zetliğini koymaktan ye? ettiğine dair heyeti dün şu mektubu göndermis” Heyeti Teftişiye Riyaseti seti ANY” * İCümhuriyet * Hall Fake mensup ve programına sadık 0 3 için i koymuş olduğum namzetlikt” imi feragat ve sarfı nazar g arzederim,