29 Eylül 1930 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 6

we ö — VAKIT 29 Eylül Fethi Bey Gümüşane meb'-| usu olarak Meclise girdik- ten sonra muhalif fırka B. | M. Meclisinde yer almıs oluyordu. Bundan sonra muvafık ve muhalif meb'us- lar arasında münakaşalar başladı. Bunları hulâsa ola- rak neşrettik, Fakat sarfe- dilen sözlerle, ileri sürülen fikirleri aynen neşretmek te faideden hali olmadığından bu müzakerelere âit zabıt- ların en mühim kısımlarını derce başlıyoruz : Reis — Efendim; rüznhmemizde mev- cut kanun lâyihasının müstaceliyetle müzakeresi hükümet tarafından teklif edilmektedir. Bu şekilde kabul ederse! miz bir müzakere ile neticelenecektir. Hükümetin teklifini kabul edenler... Btmiyenler... Kabul edilmiştir. Kanunun heyeti umumiyesi hakkında Maliye Vekili Bey izahat verecektir. Maliye Vekili Saracoğlu Şükrü Bey (İzmir) —Mahterem Beyfendiler; Türk iktısadiyatı ve Türk maliyesi yıllardan- beri paramızda yörülen iki çeşit hare ketten çok müteessir (o bulunuyordu. Türk paramızın bu iki çeşit hareketini hulâsatan arzedeyim, Bunlardan birisi; para kıymetinin, her sene muhtelif mevsimler arasında farklar göstermesi, İkincisi; para kıymetinin seneden sene- ye düşmesidir. Filhakika bu hareket tetkik ve mütalea altına alınacak olur- Sa görülür ki Türk parasının kıymeti seneden seneye daima az çok mühim bir miktar (o kaybetmiştir. Paramızın muhtelif mevsimler arasında muhtelif kıymette bulunmuş olmasının iktısadi- yatımıza, maliyemize maaş sahiplerine! yapmakta olduğu zararı birer birer ta- dat edecek değilim. Bendeniz, ammenin tasdikr altında bulunan muhtelif mev- simlerdeki muhtelif kıymetlerin tevlit eltiği zararı Maliye vekâletinin, borsa-| ya vaki olan ve menfi denebilecek bir kelime ile ifadesi mümkün olan bir mü dahalesi ile mümkün olduğu kadar ber taraf etmeğe çalışıldığını arzedeceğim. Bilirsiniz ki Maliye vekâleti borsada sadece alıcı vaziyetindedir. Diğer ihti- yacatını devletin yapmakta olduğu tesi satı mukavelelerin istilzam ettiği (dö- vizleri) tedarik edebilmek için senenin muhtelif mevsim ve günlerinde mali vaziyetinin imkân ve müsnadesi dahilin de piyasadan (döviz) mubayaa eder. Biz mubayaatımızı o şekilde tertip ve tanzim ettik ki ithalât ve ihracat mev. simlerinin paramız üzerinde yapmış ol-i duğu ihtizazları mümkün olduğu kadar haddi asgariye indirmeğe muvaffak o- Tabilelim. Onun içindir ki türk parası. nm kıymetinin tedricen artmağa basla- dığı mevsim ve günlerde Mâliye vekâ- leti bu tazyik ve siddetle mütenasip ol mak üzre borsaya müdahale ediyor ve! her gün bu şiddetle mütenasip olmak! Üzre borsadan ecnebi dövizleri muba- yan ediyor, şiddet azaldıkça mubayaatı tenkis ediyor, aksi istikamette yavaş yavaş yürüyerek nihayet halkın, tacirle! rin ecnebi dövizine ihtiyacı fazlaalştr. ğı ve türk parasının ecnebi dövizi kar- şısında tedricen kuvvetini kaybettiği! anlarda da Maliye vekâleti borsadan hiç bir şey almamak üzre mümkün ol- duğu kadar memleket iktısadiyatına müfit olmak ve bir uçtan öbür uca in. tikalinin mümkün olduğu kadar dar| bir sahada yapılabilmesi imkânı ha-| zırlamağa çalışıyordu. Maliye vekâleti- nin deruhde ettiği bu rolde her sene geçtikçe daha ziyade neticeye yaklaş» makta olduğu ve almış olduğu tedbir- lerin bir sene evvelkinden daha ziyade müessir olduğunu bir az sonra arzede- çeğim rakamların vüzuh ve sarahatin- den anlaşılacaktır. İkinci hokta; yani pâramızın kıymetinin her sene bir mik- tar kaybetmiş olması suretile tedricen azalması ve İstikrar kuvvetinin bu şe- kilde tenakus etmesi elbette öyle mü- him bir mes'ele idi ki bezanla da sure ti ciddiyede meşgul olmamak bittati Mecliste Neler Konuşuldu ? B., M. Meclisinde geçen hararetli münakaşaların zaptıni a ae a RR neşre başlıyoruz hiç bir vatandaş ve hiç bir hükümet İ-Jlan evrakı naktiyenin bütün mes'uliye-serek yarısını yok edip elden çıkara-' hiç bir döviz talebi tehir ve talik çin mümkün değildi. Bu mühim mes'ele|ti milli hükümete kalmış olmasıdır. Bu'cakmış; 6 pfopagandadir * ki Türkiye memiştir. Bundan maada ihracat nin halledilebilmesi için memleketin bü| paradan hudutlarımız haricinde kalmış! Cümhuriyeti bu para külfetinden kur.| lerinin ne dövizleri ve ne de tün mevzuatını, iktisadi harekâtmı, ihtilolan parayı tıpkı bir borç senedi gibi tulabilimek için paranm sıfıra kâdar)rı hakkında en ufak bir kayit yacalını tetkik ve müşahede altına a)-/alnrmızın teri ile kazanacağımız ihra-| gitmesini kendi elile körüklüyormuş.! muş değildir. Bilâkis smimiebii mak; bu tetkik ve müşahedenin verece-|cat emtiasile ödemek mecburiyetinde-| O propagandadır ki cebren halkın elin-| şafı için onların umumi bir Zi kanaatin vereceği malümata istina-|yiz. Bu da anormal ve gayri tabii bir ih-İde bulunan mebaliğin veya kıymetle| çinde çalışmaları daha hayırlı den bu büyük ve (kronik) olmak istida-| tiyaçtır, mütemadiyen tevali ve teker.İrin büyük bir kısmı İstikraza tahvil e-| miştir. Hükümet bu ingiliz lirasi dınt gösteren yarayı tedricen merhem-| rür etmieyeek bir ihtiyaçtır. İşte bütün| dilecekmiş. Birdenbire bu kadar büyük! kı altında kaldıktan sonra İh lemek için püramızın kiymetini müm-|dar senelerin içinde sıkışmış olan ve) ve ağır yükler altında kulan hükümeti-| makinesi dahilinde ve hükümet kün olan dar bir zaman içinde istikrara) tabiatleri iktızası muvakkat geçici ve|niz vaziyeti huzurunuzda * teşrih ve İ-| si haricinde gerek bu işi bilen v€ # ulaştırmak lâzımdı, Bu tetkik ve mtşa-İzail olucu bulunan bu ihtiyaçları kar-| cap eden tedbirleri birer birer arzettik-| hukuki mütaleaları çok yüksek hedeler esnasmda hükümet gördü ki) şılayabilmek için, her sene tabil ihtiyar) ten sonra müsaadenizi rica etmiş ve ta-| nan arkadaşlarla istişare ettik. paramızmi kıymetini tenkis eden #ebep-| cımızı tatmin edici istihsalât yaptıktan! rafmızdan da hükümete lâzım gelen sa! ki Devlet Bankası hakkında ler, âmiller iki büyük isim altında, ikilmaada bir de bu fevkalâde ithalâtm)lâhiyetler verilmişti. Bu arzettiğimiz| Meclisin vermiş olduğu hukuk v* büyük sınıf içinde tetkik ve mütalea e-| karşılığını tedarik mecburiyetinde idik.) tedbirleri derhal Aldık. Bunu bizdenİhiyeti istimal edebilmenin im dilebilir. Söze başlarken arkadaşlarıma ârzet.| esiriremiyen meclis tamâmen ihtiyaca! çur ve sizlerden de istediğimiz i Bunlardan bir kısmı geçlel ve kendi-İtim ki memleket uzun seneler harpten) tekabül edecek bir salâhiyetle bizi teç-| kanuniyenin başka bir şekilde ta gi liğinden zail olucu ve tamamen anor-| yorgun çıktığı zaman, kudretinden hay-| hiz etti ve hükümet te onu -izumsuz! mahal ve imkân mevcut değildir. mal yani gayritabil olan ve fakat çek|li şevler kaybetmiş bir vaziyette bulunu|bir gün kullanmadı. Diğer taraftan ;çin sadece Büyük Meclisin sali mühim açıklar tesis eden hadiseler idi| yordu. Bu moktai hareketten başlıyan) Türk milleti kendi şuurile, kendi hare“| dahiline giren bir mes'elede çok “” ve bu hadiseler kendi elimizde olmıyan) bir mesai tedricen hepimizi hedefimize) ketlerile, hükümetin atılmış olduğu bu| şacei bir mes'ele olmak itibarile beşerin kudreti dahilinde bulunmıyan|doğru yaklaştırmakla beraber arzetti-| cereyanı büyük bir mikyasta tekvin| ,, ,,. bir an evvel gelerek bü hadiselerdi. Müsade ederseniz bu açığı-| ğim yüklerin çok ağır olması türk para.| etmiş oldu. Gerek hükümetin bu kanun-| y anuniyenin müstaceliyetle ka mizi artıran, tediye muvağenemizde #-|s1 üzerinde tabii olan tesirini gösterdi.|la ve gerek milletin kendiliğinden al-| ,... etmek vazifesini aldık. çığın aleyhimizde şiddet kesbetmesini| Ve seneler geçtikçe türk parasının kıy.| miş olduğu tedbirler, girişmiş olduğu)» |, bütün efkârı umumiye tahil kılan noktalardan bazılarına ve| metinin tedricen sukutü gibi bir manza| Muz bu mücadeleyi herkesin tahmin lidir ki almış olduğumuz iik td mühimlerine temas edeyim. ra ile karşı karşıya kaldık. Bütün bul *ttiği zamandan çok daha az bir zaman| ee tedbirleri idir Te İstiklâl harbi zaferle intaç edildiği) devirler esnasında türk parasının kıy- işinde bugünkü memnuniyetbahş netice ni tirk pârasının sukuttan vin; gün memleketimiz çok urun süren mu.) mtinin sukut etmemesi için hükümet el| Ye getirmeğe kifayet etti. Bugünkü va-| ri idi Bu tedbir, türk pars hârebelerin içinden çıkmış bulunuyor.|den geldiği kadar memleketin kudreti ziyet; 16 ağustosta başlıyan fngfliz Yira- fazla kiymet ölüyelei mâni olucü <i du. Bu çok uzun süren muharebeler| derecesinde tedbirler almakta asla ge-|sınm maküs cihette tasyiksim: Üyle ama ranın ne sukutu, ne P Ginirile maskülen nok| cikmedi. Müsaade buyurursanız bunlar) bir tazyik ki alelide mevsimlerde fik > ya z — İktasadiyate baharda başlıyarak tedricen bu devre) memleket iktısadiyatı için iyi ol tai mazarından İstihsal kudretini çok a.|dan da bir kaç tanesini huzurunuzda kadar devam ettiği malde bu sene 16|£ından paramız kıymetinin lü zaltmış buluyorduk. O kadar ki har.|arzedeyim. Tediye muvazenesini bir an dan fazla artmasına mâni olucu bU bi zaferle intaç ettiğimiz gün hariçten|evvel temin sedebilmek için peyderpey) ağustosta başlıyarak birdenbire şu Ta-| Sin“. Ka bir ietikamette istimal © celbetliğimiz emtianın mukabili olan ih) çkarmış olduğumuz kanunlarla, almış) kamlar dahilinde tazyikatını göstermiş i tir: Piyasa 11 ağustosta halkın ihtiyaer. | deceğimizi zannedenler aldanırlar. racat emtiamız nama elimizde çok bir olduğumuz tedbirler o yavaş yavaş bizi e u sey bulunmadığını harbin bitmesile be,| hedefe götürecekti, Bu tedbirlerden) nr temin ettikten sonra 1500, 18 de) Huzurunuzda bütün efkârı um raber görmüş olduk . memleketimizde sanayiin inkişafı, iktı-| 7.500 19'da 12,000 Zide 9500,23 telyi tenvir eleme e Ikinci büyük sebeplerden birisi de bir |92419atın terakkisi hakkında çıkmış o-| 212500, 25 te 122 bin küsur, 27 de 42,500, manası, muhteviyatı bir tek istiki. alla 101 bisey lan kantnlar ile Avrupa emtiasından) 28 de #8,000, bir eylülde 129,000 ve on-| müteveccihtir. O da türk parasını 18 lir enli amk damia bir az daha az almağı istilzam) dan sonra da her gün 20, 30, 40, 50, « kıymetlenmesine mümkün olduğu bil vi kle pa edecek eden ve memleket emtiasını daima bir) DİR ingiliz. eme a la bir in i olmaktır. Büyük Meclisi değişmiyen veya çok âz değişmesi J4|87 SANA çok istillük etmek mecburiye.| silindiramni mubayan ek önül) imdiye kadar alilihi srmağieleii bir: utak Muktare : vide. Hak tini yaratan tedbirler ve bundan manda olmamıştır. Aldığımız tedbirler arasm-|duğu her tedbiri bir tek akıbet DE evde bir kaç okka kahve, şeker Avrupa| Büyük Meclisin koymuş olduğu itha- var bir kısım şirketler ve hir kısım dev-| miştir, muvaffakiyet — akıbeti, il emtinsı, yedek kumaşı, her mağazada |lât Üzerindeki muamele vergisi bir dev.) !ct müesseseleri döviz tahvili iktiza ©İdoğru akıbeti, Müzakerelerinizle satılması lâzım gelen bir miktar emtia let varidatı olduğundan bu da bir mem.| den mebaliği, sermayeyi xeriye bırak-|kat daha tekâmül edeceğini ş ve her dükkânda bu cinsten emtianm)leket muvazenesinin temini için bir ted-| m9 bulunuyorlardı. mit ettiğim bu lâyihai kanuniye d€ stok olarak bulunması zarureti vardır.|bir addedilir. Kezalik, yıllarca komis.| (Bütün bu ihtiyaçlar kâmilen tatmin|tek alubete nall olacaktır, mı İstiklâl muharebesi kezalik hitam bul. yonlarda işlendikten sonra Büylik Mec.| edilmiş, Konsorsiyomun paramızı müda yet ve memleketi ileriye doğru duğu gün maalesef memleket çocukları |lisin kanun haline ifrağ etmiş oldağu faa için sarfettiği mebaliğ kâmilen ge-mek akıbeti! (Alkışlar). müşahede ettiler ki malik olduğumuz) tarife Tâyihası da bu memleketin hükü- ri alınmıştır. Maliye Vekâletinin elinde| © /geis — Kanunun heyeti umu! yerlerin, milli hududumuz içinde kalan| metine bir memba: varidat olmak zih.| bulunan (disposisyon) ingiliz lirasına hakkında söz istiyen var mr efend toprağımızın en zengin mahallerindeki| niyetile değil, daima memleektin inkişa-| tahvil edilmiştir. Ve öyle ümit etmekte-| © Fethi Bey (Gümüşane) — Muhti bütün bu stok eşya, ithulât em-| fini, memleketin harekâtı iktısadiyeşi-| YİZ ki emtiamızın harice sevkinde şim-İefendiler; epey bir zamandanberi tiasr kâmilen yanmış bulunyordu,|ni teshil edici noktai nazarlar altında! diye kadar cereyan eden şekil nisbetin-| bubet etmiş olduğum bu kürsüye bi 7 Bunlardan belki (o şuradu o burada) mütülea ve hedefe vâsıl olucu tedbirle de ihracat devam edecek” olursa bulfa bir mukabil: fırkanın reisi sıfsi © bütün © ihtiyağımızım o binde ; birinelrin kâffesi göstermektedir ki türk para! memleketin parasının kıymeti istikrara geldiğim zaman hükümetin fı: i tekabül © edecek (oOancak (| İthalât|Sinin kiymetini biran evvel istikrar va.| doğru çok yaklaşmış bir vaziyete geç- prensiplerile tearuz eden siyasetifi X5 emtiasi stoku kalmıştı, Bir memleket|Ziyetine getirebilmek için icap eden) miş bulunacaktır. Bundan evvel arzet-İ e ihassa mali ve iktisadi siyasetini “ tabit hayatını yaşıyabilmek için büyük |tedbirler, memleketin kabiliyeti tahtın.) mistim ki paramızın en mühim ve bü-| çit etmek için söz söylemek İst tacirlerin, küçük tacirlerin mağazala-|da görülen mevzuatı kanuniyenin kâf.| tün Iktısadiyatımızı hurdehaş eden te| yakat işitiyorum ki hllkümet bu KE rında hatta evlerde bu stok eşyasından) (esi birer birer alınmıştır. siratından birisi de muhtelif mevsimler) nu meclisten geçirdikten sonra B.. &z çok hir miktar bulnuması icap edi.) | İşte arkadaşlar; biz bu tedbirlerle) #Yasında hâsıl olan farklardır. Bu fark) eek niyetindedir. Bugün, yarın GL yordu. Demek ki bu tevali eden seneler.| Yüvaş yavaş hedefimize doğru yaklaşır- Jarr muhtelif şekillere göre şu suretle edeceği anlaşılan, işitilen bir hük! © de istiklâl harbinden sonar giriştiğimizken geçen sene malümu âliniz olan ya-| hesaplıyoruz: tin siyasetini uzun uzadıya tenkif iktısadi mücadelede yalnız o sene istih|ziyetle karşı karşıya kaldık. Bu yazi) 1925 senesinde Türk lirasının €1 Yü: mekten ise yeni gelecele olan, yeni YÜ lâk ettiğimiz emtianın, Avrupa emtia-İYet, birdenbire türk parasının kıymeti-| karı kıymetile, en aşağı kıymeti arasın-| çehre ile meclise arzı vücut edecek” sınm, harici emtianın ihtiyacımıza te-İne karşı efkârı umumiyede hasıl olan| daki fark 178 kuruştur. Jan hükümetin programını dinlemek” kabül eden miktarı değil bir de yangın) itimatsrılk ve paramizın kıymeti üze) 1926 senesinde bu fark 174 kuruşa), gi, kadar takip ettiği siyasette . | larm, harplerin silip süpürdüğü stoku| rinde hepimizin titreyerek hissettiği düşmüştür. ibi bir tashihi meslekte bulundu” da mümkün olduğu kadar tedricen yüs)mmiz büyük sarsıntıdır. Aldığımız ve al.) 1977 senesinde 57 kuruşa teneazil | gçak veya eski siydsetin aynfal YENİ umuz dahilinde yapmak mecburiyetin-| makta olduğumuz tedbirlerle yavaş ya-| etmiştir. kip edip mi edeli dörinik ve bibi de idik. Yani her hangi bir senedeki is-| vaş hedefimize doğru yürür ve memle- ! tihsalâtımızın gayri tabi ve tabil olanjKet tediye muvazenesini bir an evvel o Arzettiğim gibi geçen seneki vaki o- ihtiyaçlarımızı dahi tatmin etmesi icap| temin etmeğe çalışırken, üç büyük â-|lan büyük tehalük daha büyük bir kâr ettiği kanaatine vâsıl oldk kezalik biraz|mil geçen seneki hâdisenin tekevrünü-| yapmamakla beraber türk (parasının evvel arzettiğim memleketler dahi bili.) me sebebieyt vermiştir. Bunlardan biri;| kıymetini 118 kuruş arasında tehalüf yorsunuz arkadaşlar, baştan başa bir) memleketin omuzuna aldığı harici borç| ettirmiştir. Bundan maada arkadaşlar yangın harabesine dönmüştü ve memle|ların ağır taksitleri; ikincisi de istikra-| biliyorsunuz ki, türk parasının son se- kette oturan adamlar, alış veriş edebil-İra doğru gitmek için ve memleket iktı-|kiz aydan beri kıymeti çok az bir fast mek için icap eden dükkânları, binaları sadiyatını müdafaa edebilmek için bü-|la içinde tutulabilmiş ve öyle ümit et. ailelerini barındıracak yerleri bir an|yük gayretlerle vücude getirmiş oldu-| mekteyiz ki bu fasıladan daha büyük evvel yapmak mecburiyetinde idiler. Ke| £umuz tarife kanununun hakiki mana-|bir fasıla kaydetmeksizin seneler geç- zalik uzun seneler mühmel ve metruk)sın! bir kısım halkımızın anlamıyarak!tikten sonra istikrara doğru tamamile bir vaziyette bırakmıyacağı gibi halk|lüzumundan fazla istical göstermesi ve! varmış olacağız. ihtiyacı ile müvazi olmak şartile devle-| memlekete dört ay kadar a7 bir zaman) O Maruzatımın tamam olabilmesi için tim de başarması iktiza ediyordu. De-|içinde bir sene evvel ithal edilmiş emti- aldığımız tedbirler arasında halkın mek ki alelâde senelerde inşaat malze-|aYa nazaran yüz milyon liralık kadar) ihtiyacatını tehir eden tavik eden, güç mesi olarak memlekete gelmesi lâzım.) fazla bir emtianın ithal edilmiş olması. leştiren hiç bir tanesinin mevcut olma.(7 gelen eşya haricinde harplerin, yangın-| Üçüncü bir sebep te, hepiniz duydunuz.) dığını huzurunuzda tekrar etmeği va.jler midir? Milli paramız ların, ihmal ve teseyyübün bırakmış hepiniz işittiniz, bu memleketin iktısa-İzife biliyorum. Aldığımız bütün tedbi-İrm ve umumiyetle uzak bir olduğu yaraları tamir etmek için fey-|di istiklâline hasım olan düşmanlarm|ri kâmilen Hükümetin kendi vücudü|alacağı vaziyeti iera eden sözler kalüde bir ithalât dahi yapmak zarure.|kulaktan kulağa fısıldadıkları zehirli) üzerine ve bir de imtiyazlı bir. mevki Bunu tamamile, vuzuhla anlı tinde idik. propagandalardır. (Bravo sesleri) sahibi olan ve paranm kıymetile büyük/ Eğer yalnız bugünkü vaziyete m uf Üçüncü büyük bir sbep te arkadaşlar;| o O propagandalar ki Türkiye Cümhu.|alâkaları bulunan büytik müesseseler Sir ifadelerse, tabi tamamen doğru! İmparatorluk tarafından çıkarılmış ©-İriyeti tedavüldeki parayı ortasından kelüzerindedir. Ticari ihtiyactan dalar (Devami yarın) ğ e ri m Ke Bi v Sı i 928 de 56 kuruşa düşmüştür. sa ne gibi tesirat altında istifa mecburiyetinde bulunduğunu mek için intizar etmek tim, BE, naleyh bugünkü sözlerim, sirf ruznamemizde bulunan kanunun keresine ve dolayısile milli para siye timize taallük edecektir. M , Başvekil Meclisi fevkalâde içtimai vet için kendisinin gördüğü çen celsede izah ettiği sırada ki: (artık milli paranın sukuta muhafazası endişesinden bugün bulunuyoruz, buna mukabil milli nın kıymetinin sadece yükselmesi mali karşısindayız..) bu sözler günkü vaziyetini ifade buj * ki ANA Ti Ak daki