6 Ekim 1929 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 4

ilyarderler Nasıl zengin oldular ? Asker taciri bir Prens “Meyer Roçilt,, az kârla iküfa etmesine rağ - men 18 inci. asır filorin sonunda 300,000 kazanmıştı, ———— Şurasını söylemenin sırası gelmiştirki “* Hes Nâsau , prensi Frankfurt ve Kasel sarraflarının bir arada ka- zandıkları paradan çok faz“ lasını kazandıracak bir ti- carete girişmişti. o Ecdadi gibi oda, tebaasını mema- liki ecnebiyeye asker olarak satardı; bunun için de bun- ları evvelâ taburlarda ye- tiştirirdi. O sıralarda “Na- sau , prensinin en iyi müş- terisi İngiltere kıralı idi. Kıral müstemlikât muhare- beleri ve bahusus Amerika isyanı için buevüsül esir- lere mubtaçtı. “Nasau, prensi parti parti olmak üzere, “24,000, kadar as- ker gönderdi, ve.buna bes del mühim miktarda para aldı. İngilizler poliça ile tedi- yatta bulunuyorlardı. Prens biraz da faizinden kazan - mak için bu poliçaları te davül ettirirdi. Bu suretle büyük bankalar yüz binlerce “taler,, lik bir itibardan istifade ediyorlardı. Roçili aldığı vaade rağ- men, “Kasel, sarayına bir defa daha müracaatle ken- dini © hatırlatmıya o mecbur oldu. Kendisine de 1000 İbgiliz Tirası emniyet etme- lerini - istirham * eyliyordu. Birçok. tereddütlerden, ve hakkında tabkikatta bulun- duktan sonra * Meyer çe sekiz yüz İngiliz liralık bir kredi açtilar. “Roğilt, prense borcunu Seriao tesviye etti ve hatta büyük bankerlerden" daha yüksek faiz verdi. Şu suretle © İiibar: gittikçe yükselerek “© günün birinde bütün rakip- “lerini gölgede bıraktı. Aldığı cüz'i komisyonlara, rağmen, elinden külliyetli © para geçmesi © sayesinde kazanci mühim idi. 1795te © serveti iki-üç yüz bin florini “4 bulmuştu. - 1801'de “Meyer Amçel,., . * Hes ,, “sarayının umumi ajanı oldu. Biraz mühim “bir iş oldumu, onun elin- den geçerdi. Prens herhangi bir me- selei “maliyeye” girişmeden -*-Roçilt in reyini alırdı. - Prensin: 1803 te müntehip prensler arasına gitmesi mevkiini o yükseltiği gibi “ Roçilt çe de fayda verdi, Prens ecdattan kalma yirmi iki milyon tallere konmuştu; bundan başka Mattis hesapsız şatoları ve kıymetli malları vardı, R Asker ticareti ve spekü- lasyon > sayesinde de mil- yonlara baliğ olan bir ser- vet kazanıyordu. Bu sebep- ten dolayı Alman prensle- rinin en zenginlerinden biri ve zemanının en mühim kapitalisti idi. Prenste maraz halini almış “bir cesaretsizlik, fazla haset ve en has nedimlerinin kendisini aldattıkları endi- şesi mevcuttu. Böyle bir adamın sarrafı olan kimse muhakkı k milyonerlik yolu- nu tutar. “Moçilt, iptida- larında, büyük para işleri- — ne girişirken fazla ibtiyat gösteriyordu. - Başl bâşına bir ikraz işine; girişme- den, başka bir banka tara- fından deruhte edilip “Hes, prensibe ciro edilen bir Danimarka iştikrazına iştir rak etti. “Roçilt, mali tek- nik noktai nazarindan pek muğlak olan bu muâmelei sarrliyeyi uzun elden hazır- lamıştı. Faiz hesabâtı ile ayrıca iştigal etti, ve koca bir sarrali muameleyi Hes prensinin, nef'ine bitirmiye muvaffak oldu, 180) de ilk defa olarak kendi. hesabına bir istikra: za girişti. Maamâfih prens istikraz karşılığını mukad- dema koymuş olduğu cihet- le bu muamele pek tehli- keli değildi. “Meyer, garanti karşılığı olarak yüzde dört faizden 100,007 taler aldı. Birkaç Ay Sonra prensin kendisine tedarik etmiş o olduğu 209,000 florini daha yer- leştirdi. Bunu takip: eden senelerde mwamelât çoğal- dı. “Meyer, Amçâl Roçilt, 1801 den 1806 ya kadar ccman yekün beş milyon filorini” tutan 'on bir mühim ikraz meselesini deruhte etmişti. — Rusya kralı ile Rusya imperatorunun eski taahhütleridi bu hükümdar- ları memnun edecek su- rette halletti. “Yaloız mua- melatının birinde muvaffak olamadı. © “Sen Jan « ; şövâlyeleri için 200,000 florinlik bir istikrazı piyasaya çikarmak istemişti; * Bu mümkün ol madığı “gibi neticede mah- kemesi kırk sene süren bir dava meydana çıktı, “Meyer, gerek prensle- tin “ve gerek kendisinin müşterek menfaatlarını ko- rümak için (muamelatını son derece ketumlukla ya- piyor, ve “Frankfurt, taki €ski bankaların - rekabetini cek betmeğe uğraşıyordu. Bununla. berabâr Dan- marka istikrazı meselesinde banker “Betmâb; in yaka- beti ile karşılaştı. Banker *Betman ,, harbi umumi de Alman başvekili olan *Bet- man Holveg, in dedesi idi, *Roçilt, bir * Hamburg , bankerini — ileri © sürerek “ Frankfurt , un en mühim bankası olan “ Betman', bankasını altetmiye muvaf- fak oldu, Tepeben SEHREMANETİ yi. <5 YAKIT 6 Teşinevve sıra ile nefyi — Sevvefi Fünunun başına. inen yumruk Alrikanın cenubundaki Kap müstemlikesinde “Boer (Baner), ler İngilizlere karşı istiklel har: bi açmişti.. İngiltere, * merkezi hükümetinden 7000 mil uzakta çetin bir muharebeyi kabule mecbur olmuştu; bu onun için bütün © müstemleke siyasetinin ruhuydu; elindeki hetaptız. va- #talarla kendi lehine © müthiş bir propağanda açınıştı. “İstiklâ- ni. anyan “Böerlerle onun aziz reliini cihane âsi ve hüin gör termişti. - Bu. siyaset -propağan- dasna İstanbul çabuk Mmanmaşti, Çünkü o Abdülhamidin gelim idaresinden yanmış “olan Türk münevverleri, müstebit padışa- hin İngiltereye karşı gösterdiği itimatsızlıkları" İngiltere lehine meyliçin en doğru alâmet ola rak kabul etmişti. Adeta Türk münevverleri derin bir. gala Tüyele uğramıştı. Bu aldanışta ben de dahil dim; tekmil edebiyatı cedide ailesi de ayni kanaate id. O zaman biz İngiltereyi! dünyanın en hürriyetberver, en insaniyet- li idaresi sanıyorduk; #aten bu kanaat sevkiyle 1908 İnkıle- bında münevverlerin ruhunda derin bir İngiliz muhalibeti var- dı ve o kadar yüksekti ki 1998 temmuzunun 23 ünde İtanbul- dı bulunmıyan İngiliz sefiri “Malet,, şehrimize döndüğü 22 man Sirkeci itasyonunu baş” tanbaşa » daldurmuştuk, — Sefiri candan ve gönülden alkışlıyor. duk: nihayet coşkun gençler sefirin arabasını çeken atları söktüler, arabayı kendi kollarile gektilerdil Bu fıkrayı - yazmak- tan maksadım meşrutiyetin ilâ- nina kadar Türk münevverleri- nin. siyasi meylini. ve akidesini göstermek içindir. Bu” İngiliz muhabbeti “yüzünden Boer mü- harebesinde hepimiz bilmeden zavallı Boerlerin © aleyhine “ve İngilizlerin lehine üşüşüyorduk. Buna cihan matbuatinn pro pagandası da» “esir “eyliyor. du. © Çünkü; hiç bir. gazetede Boerlerin istiklâl harbına kalkış- tıklarına dair tek kelime bile yoktu; güya © “ryan, “bastırılıs yordu..Sade bir vak'a olmuştu; o da. Almanya imparatoru ini Vilhelmin Boerlerin reisine — çektiği. “muvaffakiyet temennisi, . telğrafi idi. 1) indi Vilhelm'in bu telgrafın da İn- giliz propağandası bin türlü teviller ve propagandalara böğ- muştu, Alman impatatorunun Abdülhamitle. dost geçinmesi, Vilhelmia iki. defn İstanbula gelip padişaha misafir olmuş olması Türk münevverlerinin imparatora fena nararla bakma sna kâfi idi. Hulüsa Boerlerin istiklâl har- binde İngilizler kadar İngiliz taraftarı idik. Bu mübalağalı hislerden irtifade emeline düşer birkaç siyaset dellâller bize baş olmuşlardı; İngiliz cefereti ne bir heyetle gidip sefire yü. rekten muvaffakiyet temennileri izhar olunacaktı, Abdülhamit bir ecnebi sefaretanesine Ve bir se- fire değil, ecnebi tabeasın- dan ehemmiyetsiz bir ada. ma bile müracaatın ne ka- dar tehlike olduğunu o za- mani yaşaniış olanlar çok iyi. anlarlar. Bu hâreket müthiş bir tehlike idi ve bir delilikti. Tevfik Fikret” ikimiz bu fikirde idi. Fakat arkadaşlarımızın çoğu başka türlü düşünüyorlardı. Bu nümayişten ne fayda çıkar? Böyle büyük : tehlikeli ha- rekete kalkıştığımıza göre memleketin hayrına başka bir iş görülsün diyenlerimiz vardı. Fakat anlatılamıyor- du. Nihayet arnavut İsmail Kemal Beyin teşvikine ka- pılan arkadaşlarımızdan bir grup gidip .bu nümayişi yaptılar ve kuru teşekkür» le avdet eylediler. Saray- dan ve Abdülhamitten bir ses çıkmadı. Müstebit pa- dişah İngiliz sefaretile bir mesele çıkarmamak için bir müddet sükütu muvafık bul- muştu, Aradan aylar geçi; Fakat “Serveti Fünun, ile onun müntesipleri aleyhine hareket başlamıştı. Sıra ile ve birer behane ile “Siret, “Şair İsmail Safa, , Abduk lah efendi ve daha başka- leri nefyolundu. Edebiyatı cedidenin en nezih siması olan Siret B. “Hısnıman- sur, a gönderildi, “şair. İs- mail Safa merhum Sıvasa sevkedildi. Bir gece Tevlik Fikretin evi basılıp arandı |... ve bu vak'alar diğer arka- daşları ürküttü, muvakkat surette birer köşeye çekil, diler. Mahmut Sadık bey daha bir müddet evvel Kudüs tahrirat müdürlüğünü alıp İstanbuldan ayrılmıştı. Ser- veti Fünunda Hüseyin Ca- hit beyle Mehmet Rauf ve merhum Şuayip kalmıştı. Tevfik Fikret Hüseyin Ca- hide küsmüş. olduğundan bize uğramaz olmuştu ve işte tam bu esnada Sarayın en kuvvetli yumruğu “Ser veti Fünun,un başına in- di. Hüseyin Cahidin “Ede- biyat ve Hukuk, serlâv- halı bir makalesi behane edilerek - : Serveti Fünun Matbuat müdütiyetinin em- tile kapandı. — Kapanmak açılmak gazetelerin sık sık başına; gelen «kazalardan olduğu için * muvakkaten tatil , emrine o kadar e- bemmiyet vermememiştik. Fakat üç gün sonra cina - yet mahkemesine istintak dairesinden bana, Hüseyin Cahide ve sansürümüz olan Velet Çelebi Efendiye celp geldiği gibi şaşaladık. Celpte “muzır makale neşri davasından dolayı ,, deniliyordu. Dahası vardi: Bizim mat. baaya kimse uğramaz ol muştu, O zaman ben Ye- şilköyde “Ayastafanos,, ta oturuyordum. Oraya gidip gelirken rast geldiğim Sa- ray mensupları da benden kaçıyorlardı. Hısım ve ak- rabamdan olan bazı zatlar da görmemezliğe gelir ol- muştu. Artık başka çare yoktu. Korka korka Saray yolunu tuttum; mabeyinci Arif B. kardeşime gittim. Odası kalabalıktı; bana ön- ce soğuk durdu; sonra yal- niz kalışımızdan istifade ederek şöyle dedi. — Senin sleyhinde ve - rilen 'curnal pek müthiştir! Fizana gönderiliyordunuz; işi. adliyeye £ verdirmeğe muvaffak oldum, Sabırlı ve metin. ol. Adliyeye yazılan tezkere dö müthiştir ama | | Vak Dünkü O bulmacamızı halledilmiş şekle bakarak meydana çıkarabilirsiniz. Bunun için aşağıdaki; tarifeyi tatbik ederek üç beş dakika meşgul olmanız kâfidir: 123456789 ia) ii | L8 VOJAaWSBEM Soldan soğa : 1 — Büyük oda (5) 2 — Çay pişirilen kap (7) 3 — Yüz (4), büyük belâ(4) 4—, 5 — Atıf edatı, kalm Kumaş ği (3), duman kiri (2) 7 — Ishanbilde kara maça (4), makkemede görü len şey (4) 8 — Memleketimiz 9 —<L zet hissi (5) Yukardan aşağı ; 1 — Günahın aksi (5) 3 — Nata (2), köpek (2) 3 — Gök (4), boynuzlu bir hayvan (4) 4 — Fakat (3), fasıla (3) 5 — Nota (2), kadın doktor (3), beyan edatı (2) 6 — Dağlığın aksi (3) Şe barı G) Adliye sazırından — ümidim çok. * Mabeyin başkitabetinden adliyeye yazılan tezkörenin Suretini sonra gördüm. Tez- kereden o zaman şu fıkra. ları kopya ettim: “ Fdebiysr ve Hukok, masbirazesi altında sersmei * Serveli Fünüa, gözelesinin melfaf üshasımda intisar eden melunane makalede Fransa Kral ve kireliçesinin damlara ve ihlâli Kebire dit vak'alar. enzarı umumiyeye vazolunarak velinimet Bimimnetimiz. balifei ralzemin efendimiz hazretlerine İ karş oyanın deşvik © edilmekte alip: böylelerime kar Avrüpada ber Memlekette ağır cezal | makta Amerikada “Min edilmekte olduğundan w sahibi iemtiyazite billcün min tecziyesi ve neticeiinin. tabak tertip, olene ası tatbik olunur olbabiz,.. Eyidl 1817 Şimdi bu tezkerenin nasıl ya” aldığını anlatayım: Mahut Baba Tahir ile dek- tor” M.M: « paşa makaleyi ural eyliyorlar, Curnc! padişahı iğzap — eyliyor; tesadif ve tali eseri olarak © gece nöbetçi bu lunan mabeyinci Arif bey pa dişahten bizim Fizana nefimize “sir olan iradeyi alıyor. Geze- temizdeki | makaleyi kendi oda sanda okuyor, o makalede bab- sedilen vaka'alardan hiçbir şey bulunmadığına şaşıyor. Gene tesadüf eseri ola: rak o gün Ras sefareli ter- sümanı “Maksimof,, Saraya gidip mutadı üzre güya zü- lum gören Türkiye hrıstı- yanlarının muhakemesiz nef- yedilmekte olduğundan şi- kâyet etmiş ve badema mu- | bakemesiz kimsenin nefyo- lunmıyacağına deir Adliye. | ye irade tebliğ ettirilmiş olduğunu tahattur ederek Arif B. merhum tekrat hu- zura avdetinde gazeteciler meselesinin de Adliyeye ya- zılıp yazılmaması hususunu istizan eyliyor ve: — O hainleri Adliyeye yazın. İradesini alıyor. İşte Arif Beyin nöbetçi İS olduğu gece gazaba uğra- yışımız ve mahut Maksimo- fun küstahlık çylediği gün- de çıkan iradenin yardımi- le Fizanı boylamaktan kur- tulmuşüz! Âhmet İhsan 7 ta emma Yeğen ülüyori sabulmacası OGLANUWN bairadei seniyel hazreti padişah) tebliğ, ME İİ TÜst tarafı VW inci alan) yazdığı mektupla göst” miştir. Adli paşa bu mek tupta meşrutiyet hayat” iade edeceğini ve milli m“ lisi doğrudan doğruyâ kâri ammeye müracaat ©İ” rek toplıyacağımı. söyleme le, dün de söylediğim” veçhile, Mısırda diktatö gün, yıkıldığını ve milli ir” denin serbest bir sure ifade edileceğini anlatı tır, Adli paşa kabine teşkil eden sair zevat © hep bitaraflıklarile tani” mış. zevattır. e Binac! f bu kabinenin vazifesini ve yakın bir zamanda ik” halledemedinizse . . bugünkü yeni “bulmacamızın — sırrını 123 4 ral 56789 5 - Zi» Ol —i -- zili #9 cal <miz| — Meşhür eski bir şair (4) yoğurdun içine konan sey (8) dar mevkiini milliyetp* 8 — Nota (2), atıf edatı (2) e yü Dis Hermmelizm verlere devredeceğine takılan şey (5) molunabilir. Sinemalar / İstanbulda Ikinci sesli filim Sinema yıldızılarınının en dilberlerinte. za mahiğ) BA OPERA Sİ çarşamba akşamı Gösterilecek SEHER VAKTİ Sesli fileninde arzı endam | edecektir. Çok müesir ve mürçeei ii sahneleri hari olan bu filim bütün remaşagâranı ve: balrusas kad pe ın derece mahzuz edecektir. 6 eajeelere neee) JAsri sinemada « sekrir irsetine başlanılan “pek Şavası hayret Hifim iÇarın Elmas! (8) , Şidiye kadar görülmemiş hir rağbet ve mmvatfakiyer kazanmaktadi, lg 11 aksam 60 Kişiden Tozla sinemada yer bulalmıyarak geri dünmeköiğ 8) RUS HALAYLAKASI dahi orjinal şer ve melodileri Dar sl #6 İS) N oikaylarla karşinamaktadır. Bugün anat 15 12 makinesinde bala VEE MASALI MAS EN ünmamanüdanndonDunDuno0la HARİKULADE BİR. MUYAFPAKİYET Halkımızın kadeişisaslığı Ankara | POSTASI 21/2 gğnde 16895 kişl seyretmiştir, 165150 de çok takdir, etmi candan olkaşlamıştığ ÇLİRMRR ve MELEK Ginemelar, Her seans hincahinç dolmaktadır. Türkiyemizde iç bir Dİ ANKARA POSTASI kadar rağbet görmüş ve zarek bu rağbets vs Audsr istihkak kesbetmemişti, Filim çarşamba gününe kadar göstet | ir. Bağülm marikeler sa40 1öre başıydzğii ANMARA POSTASI 8 teşrineyve) “salı akşamdan itibaren pi Elhamra saci nda MIM Kütüphane 2 ii sanda gösterilecektir. si ANKARA POSTASI 11 teğinevvel cuma âkşamından-itiğaren a | vede Kulüp, sinemasında güsericcktir. iğ ANKARA POSTASI Yakında Eskişehirde Sizin sinemada, se | Zaler sinemasında, - Adanada Türk € Edirnede Cürhodiyet siacmasısda, Bursada sinemasında gösterilecektir. | HARFLE nAaananancLr anes bi Ba akşam FERAH vel İ yağmalama ağn g , şi e Sirasis. - İvanot tarafndan A vi Buzün tam snat 10,5 matinesinde VARYETE 12 kiş Ras Balt ylikası ORLOF İİ aşan İC ADO tir. Herkes acele Ne gör! eee eee e eN Ke e e e) İE teminin irersi senarmda aducaktir. e İ Rejmör FRED Teşrinevve' İğ Cemazilerrek2 Berr ye” içim ve KONRAT NAGEL arterler Müh Semi bir Sm, pa sl ap Ga Garbo büyüle e mi ya İlk sesli Filim 8 etmezelnle. 3 0.0... 20000009 04084306 > zig . f Adi belki İzi BE, il