17 Kasım 1935 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 1
ON ALTINCI YIL. No: 5141 Adımız, andımızdır İngiliz seçiminde partilerin yaptırıp bütün memlekere dağıttıkları dıvar alişlerinden birkaç örnek: (Soldan sıgı doğru): Sulhun anahtarı Milletler cemiyetidir. Milli partiye rey ver, — Harbı durdur, işçilere tTey ver. — Müşterek gayrete sen de yardım, et, milli hükümete reyini ver. Ingiltere seçir i Gündelik İNGİLİZ SEÇİMİ F.R. ATAY İngiliz seçimi - bitmiştir: Dün öğle üstüne doğru 600 mebusun hangi partilerden olduğunu bili- yorduk. Gerçi kamarada hüwd luğu 413 den 242 ye düş- î:v.'ı*:t:r. ğFıltıt bugün dahi hükü- met partileri 421, ayrışık partiler ancak 179 rakamı içindedirler, Hükümet partilerinden konser- vatörler 380 (eskiden 460) li beraller 31 Çeskiden 38), mil- N işçiler 8 (eskiden 13), nasyona- listler 2 mebusluk almışlardır. Karşı tarafta işçilerin 133 (eski- den 57), ayrışık liberallerin 16 Çeskiden 30), bağınsız liberallerin 4 Çeskiden 4), bağınsız. işçilerin 4 (eskiden 3) bağınsızların 1 (es- kiden 3) komünistlerin 1 (eskiden 5), mebsuları vardır. Bu listede ilk göze çarpan hi- susiyet, işçilerin iki misilden faz- la artmış olmalarıdır. Fakat haki- kat odur ki yakın zamanlara ka- dar bu seçimde işçilerin çoğunluk | alacağı sanılmakta idi. Üç sebeb vaziyeti değiştirmiştir: İlk sebeb, milli kabinenin, pek yakında aldı- &r iki kararla işçi hücumlarını zayıf- latmış olmasıdır. Bu iki karar şun- lardır: 1- Birkaç yılda 100 milyon sterling sarfolunarak * işçi evleri yapılacaktır. 2 - Demiryollarında- | ki yeni teşkilât, işsiz adedini azal: tacaktır. Bir yandan kayıdsız şartsız milletler cemiyeti paktına bağlılı- ğgını bildiren, bir yandan da milli müdafaa kuvvetlerini artırmağa karar veren Baldvin, bu taraflar- dan gelecek hücumları da önle- miştir. (Somnu 8. cü sayıfada) ÇAYAAAAAAARA, Sıvas - Erzurum demiryolu istikrazının dört buçuk milyon Kiralık ikinci tertibin kaydı işine bu ayın 20 sinde başlanacak ve 5 birinci kânunda bitecektir. İstikrazın faizi yüzde 7 dir. 20 hira itibari kıymetteki tahvilin ihrac fiatı 19 liradır. Kuponlar itfa oluncaya kadar her türlü vergiden muaftır ve artırmada, eksiltmelerde teminat olarak itibari kıymetler üzerinden başa- baş kabul edileceklerdir. Bu tahviller: Birikmiş paraya en çok gelirin, yurdun bayındırlığına en büyük hizmetin sembolüdür, ARARAN Son duruma göre partilerin kazanç ve kayıpları Londra, 16 (A.A.) — Sabahın saat birinde seçime aid 15 sonuç henüz bilinmiyordu. Partilerin durumları şudur: Muhafazakârlar; eski parla - mentodaki 460 saylavlığa karşı 380. Liberaller: 38 e karşı 31, milli işçi: 13 e karşı 8, nasyonalistleri 3 e karşı 2 ve hükümet partilerinin hepsi birden 514 e karşı 421. Ayrış tarafında: işçi partisi 57 saylavlığa karşı 133 saylavlık el - de etmiştir. Muhalif liberaller: 30 a karşı 16, bağınsız liberaller: 4 e karşı 4, bağınsız işçi 3 e karşı 4, bağınsızlar: 3 e karşı 1, komünist- ker: Sekağel. Ayrış partilerinin hepsinin bir- *den durüumu: 99 a tarşı 179. Şu halde hükü- met çoğunluğunun elinde 242 üye- lik vardır. Hükümet partilerine rey veren seçmenlerin miktarı: 11.561.163, ayrış partisine oy veren seçmen - lerin miktarı: 9.878.404. Habeşliler Seferberlik daha çe bitmedi diyorlar Aduvada Ras Seyum'un sara yı önünde italyan askerleri. Cibuti, 16 (A.A.) — Röyter aytarından: İtalyaya karşı beslen- mekte olan herhangi bir kin his- sinden mülhem olarak değil, belki harb etmek aşkından ilham ala- rak binlerce Somalili, habeş ordu- suna iltihak etmek üzere, fransız ve iuılyın_soınlilui sınırlarını geçmektedirler. Bu haberler, mez-. kür hududlardan -— gelmektedir. Şimdiki eski yollar, deve kervan- larile dolu bir haldedir. Habeş seferberliğinin bitmiş olmaktan çok uzak olduğu söy- lenmektedir. Cibuti - Diredaoua demiryo- lunun Habeşistana gönderilmekte olan insan kuvvetlerile silâhların ve gereçlerin nakline yetişeme- mekte olduğu ve açılan mezkür deın':ryolu boyunca yeni bir oto- mobil yol uyapılmas,na süratle devam edilmekte bulunduğu da söyleniyar. 17 SÖNTEŞRİN, 1935 PAZAK Son haberler ikinci sayfada Heryerde 5 kuruş “Ulus, un dil yazıları Hâl - Hâlâ “ Hal, hâlet, hâlâ, hâlen ,, sözlerinin etimoloji, morfoloji, fonetik bakımından analizi HÂL Kelimenin etimtolojik şekli: €) (2) (3) (ah & ağ 4 al) (1) Ah: Köktür (h — k — ka- tegorinin diğer harfleri). Burada şu anlamlar üzerinde durmak lâ- zımdır: Ah — Hareket, seyir, cereyan, yürüyüş, gidiş, yaşayış, vaziyet; kuvvet, takat, kudret; zaman (2) Ağ: Kök mefhumunu tem- sil eden objeyi gösterir. (Ah — yaşayış” demektir. Kars hava- de “ceryan, mecra” — anlamı- na (akak) şeklinde kullanılmak- tadır. (3) Al: (. 4 1), ektir: “geniş, belli olmuıyan, gayrışahsi, her sa- hada bulunur, her şey, şümul” gi- bi genellik mefhumu ile objeyi veya süjeyi vasıflandırır. Ahağ el — ahdinli d halı kök olan (ah) sözünün bütün an- lamlarını umumi ve şamil bir su- rette ifade etmiş oluyor. Meselâ: (Ne haldesiniz?) denildiği za- man “gidişiniz, yaşayişınız, takat ve kuvvetiniz, kudretiniz, vaziye- tiniz nicedir, her noktai nazars dan?” manası kastedilir. “Her noktai nazardan, her şeye şamil” manasını verdiren (. 4- 1) ekidir. “Hâl” sözü Kırgızcada “vazi- yet” demektir. Aynı suretle “hal- siz — kuvvetsiz, kudretsiz, takat- siz” demektir; buradaki (hâl) sö- zü “kuvvet, kudret” — anlamına- dır. (*) (Halsiz) sözünün (kalaş) kul- lanışı da vardır. “Takatsiz, der- mansız, çaresiz, miskin” demek- tir. (1) Kal 4 1p — kalıp (2): “Kuvvet, nüfuz, iktidar" demektir. (Hâl) kelimesi, “Alus” şeklin- de de kullanılır; bunun - etimolo- jik şekli: (ağ 4 al &- us) Burada kelimenin başına doğ- rudan doğruya ana kök olan (ağ) gelmiş, ve, nihayete - gelen (us) ekinin kelimeyi uzatması yü- zünden baştaki (al) ım vokaliyle kaynaşmıştır. Alue — hâl, şerait (3) Pekarski'nin Yakut Dili Lüga- tinde (hâl) kelimesi, (hağal) şek- linde görülmektedir. Manaları a- rasında “yaşamak, gitmek, uzak- laşmak, kaçmak (yani hareket) ,, mefhumları da vardır. HÂLET Kelime (hâl) sözünün sonuna (et) ekinin gelmesiyle hasıl ol- muştur: (. — t) eki, “yıyıulı’k. yaptırıcılık, yapılmış — olmaklık”, | yani kelimenin anlamının tama- miyeti ve müsbet olduğu mefhu- munu anlatır. Z (Hâl) kelimesinin — izahında gördük ki () konsonu, kök mef- humunu “şamil ve mücerret” bir surette vasıflandırmış idi. İşte (t) (*) Sagay ve Uygur Tehçele- rinde ) Radlof. 11, “Çağatay leh- çesi”; Babus (2) Radiof. I. “Kırgız lehçesi” (3) Pavet de Cuorteille: Şark Türkçesi Lügati ağ — ahağ): “cereyan, hareket, gi- di “eki, kelimeyi bu umumilikten, mü- cerretlikten çıkarıp müsbet bir şekle sokmuştur. Yani mevzuu bahsolacak herhangi bir süjenin içinde bulunduğu hâd, belli bir su- rette göze çarpmaktadır. “Bu ne hâölettir?” dediğimiz za- man gördüğümüz hâli, müsbet o- larak tanıdığımızı ifade etmiş olu- yoruz. (Hâlet) sözü, “olmanın va bulunmanın” - ifadesidir. Onda hayreti, âteleyi, telâşı anlatan bir mefhum mevcuttur. “Hâlet” in (alat) şekli de var- dır. Tekirdağ, Çorlu, Muratlı, Sa- ray, Denizli gibi Trakya ve Ana- dolu bölgelerinde aceleye (alat) dedikleri gibi, (alat) sözünün “te- lâş ve acele" manasına geldiğini Lehçei Osmani'de de görüyoruz. (Alat &- İamak): “acele etmek, istical etmek, telâş etmek” de- mektir. (4) Halad 4 iy — haladıy (5): “öne gitmek, ilerilemek için çır- pınmak” anlamınadır. “Ey, ubay, haldıyannın —- ey, amca, sen kendini pek fazla zor- luyorsun, pek fazla üzüyorsun” (6) Wot: (Hâlet) ile (halad -- ..) sözleri arasmdaki Tfark, eklerin biri-(et) ve diğeri (ad) oluşudur. HÂLÂ Kelime, (hâl) sözüne (ağ) eki- nin ilâvesiyle meydana gelmiştir. (Ağ), kelimeyi “şümul” anlamı içinde tamamlıyan ve onu ifadeye yarıyan ektir. Yani, (hal) sözü- nün ifade ettiği gidiş v. «. anlam- larının tamam olduğunu göstecir Meselâ: » Sayıfayı çeviriniz - 14 Lehçei Osman. B1.(6) — Pekarski; Yakut Dili. Lügati Dil hakkınğg Etimolojik ve Morfolojik VI incı Anket 1 — Şark, doğu 2 — Şimal, nord 3 — GCarp, batı 4 — Cenup, sud D Yukardaki kelimelerin ilk ve aşıl kökleri nelerdir? 1l) Bu kelimeler nasıl teşekkül etmişlerdir? Bu kelimeleri teşkil etmek için köke ilâve olunan ekler nelerdir ve eklerin her biri- nin mana ve farkları bakı- mından rolleri ne olmuştru? Bu araştırma neticesinde: A - Türkdili kökleri ve, B - Türk dili ekleri, ve, C - Türk sözlerinin teşekkü- lü hakkında bir kaide çı- karmak mümkün müdür' Yukardaki altıncı dil anketimi- ze okurlarımızın - verecekleri ce- vablar, gaeztemiz yazı işleri di- rektörlüğüne göndermelerini rica ederiz. Şimdiye kadar aldığımız cevablârı sırasiyle koyduğumuz gibi bundan böyle de koyacağız. HD) V)
