8 Aralık 1935 Tarihli Türk Dili Gazetesi Sayfa 2
“Ulusn un dğ Yazılarından Güneş - Dil Teorisi üzer'ne notlar * Ma, Oba, Mta, Baba, Tarhan ,, Sözlerinin eski —anlamlarI e “ Oda,, sözü ile benzerlerinin etimoloji, morfoloji ve fo- netik bakımından analizi. Anlam değişmeleri Yeni Türk Dili Teorisi es- aslarına göre, bir sözün eti- molojik araşlırmasını yapa- rken ya'nız bugünkü mana- &. göz Önünde tutularak mütalâa edilirse, beklenen | netice elde edilemez Çünkü bugün anladığımız — mana ile bazı kelimeler eski kök lerinden o kadar uzaklaş* muştir ki aralarındaki fark iptidat insan'a bugünlü en münevver insan arasımndaki fark gibidir. Bunun — için dir ki kelimeyi tetkik ede- rken tarihsel sosyal merha- leleri ve bu — merbalelerin hatırası olarak saklanan an ancleri ve bunları göslermek üzere etlmoğrafyacılar folk- lorcu'ar tarafından toplanan materyelleri göz önünde bu- lundurmak gerektir Örnek olarak «ağa» voba» «ata» ibaba», atarhano ke: limelerini alalım: AĞA Ağa kelimesi bugünkü Anadolu Türkçesinde hâlâ orta kurundaki — manasını muhafaza ettiği halde İsta- nbulda “okuma yazma bil- miyen köy büyüğü manası na geliyor. Feodalite devri nde vağav bey efendi bü yük, kuüdret sahibi idi. Ira nlı'arın Y“akay—bey, kei mesi Türk'erin orta kurun lardan itibaren kullandıklari “ağay, ağa, nın kendisidir. Pederşahi (patrlarcal) devir: * de “ağa,—“baba, «ceddi alâ» dır. “ağa, kabilenin ve sonra allenin mutlak bir bâkimidir. En eski devirler- de ise “ağa, — anne olm uştur. muhafa zakâr Aksak Timur sarayı. nda büyük sultan |hanım, valde sultan| — ların “ağa,, unvanı taşıdıklarını — buna delil gösterebiliriz “Oba, kelimesinin Anr dolu Türkçesinde —göçebe çadırı göçebe ailesi (1|) ma- nasında kullanıldığını bili- yoruz Halbuki bu kelime Divıx- nü Lügat Türkte 'kabile, manasınadır. —Altaylılar ve Sayınlılarda aşağı ” yukarı mabet (kabile hamisi olan ruhun bulunduğu yer, tepe, dağ), mezar taşı (2| deme- ktir Eski zamanlardan Türk bültürü tesiri bulunan Mançularda anlamınadır. (3) Bu “Oba, — kelimesinin eşki manası “kabilinin ha- misi olan ruhun, — Allahın bulunduğu yer |tepe| dir. *Oba, nin etrafında top lanan kabile de aynı gelime ile ifade olunuyor. Nihayet bu manalar — unutuluyor “Oba,, ile ancak bir aişrete (7) Kamisu Türki s. 184 Ana dilden Derlemeler, s. 205 12) Radlof Lugatl 1. 1157 1159, Proben IX 51 Auıs Sibirlen, J), 15: F, — Kon, Uryanha seyahaline dair rapor, $. 4, (3) Zaharof. S. 129 beri allında “tepe, | mebde, yaratan manalarına | gelmiştir. Bu eski mana hı | aynı kelime yahut mahalle ve battâ bir çadır halkı ifade olunmağa başlıyor D lağ 12) (5) dal Laş-Far-kak| Ma Ana, “baba, “Aba, ke | limelerinin bugün ifade et - | tği mefhumla eski devirler. de ifade ettiği mefhüm büs- bütütün ayrı şeylerdir. Eski devirlerde “Atağ — menşe, rıstiyanların ve altay Türk şaman'arının allaha ve onun rahiplerine veya *ata, “Aba, kelimesinden çıkan “baba, da eski devi- rlerde tipkı eski “ata, ma” nasına gelmiştir. Bunu eski orta Asya şeyhlerinin baba bo», bob (4) ve bektaşilerin bala, unvanlarında görüya ruz. Eski Hârezm Türklerin Bot kelimesi şimal islavla rına pop (papas) — şeklinde geçmiştir; papa prpas keli- meleri de hep bu menşeden K Tarhan Tarhan — kelimesi Türk imparatorluklarının merke zinde bulunan — Türklerce “imtiyazlı hukuklara malık dev'et adamı, manasına ku Hanılmiştir. Orhan kitabele. kamlara rinde de bu manada kulla- nıldığı anlaşılıyor. Halbuki Tiyanşan kır- gızlarında — ve Moğollarda demirci usta, demektir. ki iplidai manasında halâ ya- şadığı görülüyor. İptidai de virlerde Türklerde demirci lerin imtiyaz'ı — hukuklara | malik o'duğu Kırgız, Altay ve Yakut türklerinin anane- lerini tetkikten anlaşı'mış Oba, ve Benzerleri Örnek olarak aldığımız bu birkaç söz bize gösteri yor ki, kelimelerin etimolo Jik analizini yaparken keli menin menfel taribi ve ğe- çirdiği mana — tahavvülleri hakkında toplu bir malüm mata malik olmamız icap eder. Bunun tiçindir ki *Gü neş Dil teorisi,, nin tatbiki- nde yalnız mihaniki olarak ke'imeyi etimolojik şekline çevirmek — kâfi — değildir Onun ilk manasını düşünm ek ve ona dair elde bulun an bütün malumatı toplıya rak bu mananın etimolojik kaynağını aramak dır. Bir kelimeye dalr Fi'olo- jt ilminin bugüne kadar el- de edebildiği malümat eli. | mizde buluduğu zaman *Gü neş Dil teorisi,, nin — eski Lengüistik ve Filolajinin an lıyamadığı hakikatleri nasıl meydana çıkardığını da gö stermek için "O a,, kelime sini alalım: O'a kelimesinin iütün orta Asya ve Türk luvinı V) Kırgiz Baks Şamun dualarında «babaw yerine kep «babay sözü geçiriyor (Bakınız: Ebubeki — Divayel | Kırgız akideleri, — Kazan 1899) | neşeli, pürhayat. ı | Radoff. 1 ' sinin “hami ruhun bulundu TÜRKDİLİ lerinde ne mana ifade etti ği ve bu kelime ile bağlı anneler Padlof Potanin, Gr umin Grsçhimatllo. Banza ref, Zoharof Pozdenef gibi âlimler tarafından - toplan miş ve teşbit — edilmiştir Bunula beraber kelimenin etimolojisini yapmak tecrü besinde bulunan tek bir cid. di Alim çıkmamıştır. Buna teşebbüs eden İngiliz Rokc hillin etimolojisi ise tamami yle yanlıştır. Ona göre bu kelime Tibetçe olup aslında dobon (taş yığını| ve yahul do bum (bin taş) imiş . (5) Şimdi biz “Güneş — Dil, teorisi esaslarına göre “oba,, ke'tmesinin etimolojik analı zini yapa'ım: () (& Oba: ob - 3ğa (1) Ob: Köktür. Burada *büyük ük, yükseklik çok- luk, — mefhumlarını rir. (2) ağı F3 &| Kelimenin mabaşını tamamlıyan, tayin eden ektir Oahalde: — Ob «4 ağ - obağ bir süjenin yükse'miş coğalmış büyümüs oluşu demektir. gösle — oba: Güneş Dil teorisinin “Tü rk dilinde vokaller ek ol maz. Ek gibi — görünen vokaller ana kök alan |V. -- ÖJ nin ek olması ne İğ! | nin okunmadan düşmesi de mektir ,, diye koyduğu kaide *Oba, kelimesinin, seman tik itibarile bağlı oldukların da şüphe olmiyan, şu - keli melerle de bağlı olruğunu derhal meydana çıkarır. Abak |ğ|j Baba, ceddi âlâ put, sanem |(“Oba nın “ha- mi/ rühun bulundu yer, tepe mezar taşı, manalarını ha tırlayınız Obak: |Radloff I| 1158 “Le bed,| kabile, aile, oymak i“obanın Divanü Lügati Tü rkteki “kabile, manasını ha- | tırlayınız) Omak: !Radloff, 1 1166 “Uygur,| kabile. soy, aile. Omak: |(Radloff | “Şor, korlakis'kas, Söyek v. u| çok can- Ubay: |Pekarski, 2966)| ' büyük araba. Ubay:|Pekarski| yanmak, alevlenmek (“Kurban ateşi yakılacak yer, manasını ha- tırlayınız | Oma: büyük, taş (Radloff. I büyük 1166) üzerindeki Umay: (Orhon yazıtları; Verbitski ,Altaz ve A'adağ Türk Lehçeleri Lügati, « 482 1788; “Ulnayka tağısına ogul olur,, Divanii Lügati it Türk, L 111 | sıya- net eden melek, çocuklar hamisi ilâhe |*Oba, ke'ime ğü tepe, yer, manasını ha tırlayınız| Aymak: halk, Bu ke'imelerin etimolojik analizini “oba, kelimesi ile knışı!nııırılım (5) Rokehillin «Lambler Diyarından aldı — eserinin rusça lercümesi (Peleresbu rg — İ901. 4 oğza | (Radloff, V 63)| kabile, aile köy Il.ııMıTIDlW I ABIPRİ ER || Halkevi Kupa Maçları= Bugün Bıtıyor Bugün Yurt - Güc birinci, ikin- ci takımları karşılaşacak. Ku- bugün anlaşılacak. İDmanyurdu İki haftadanberi devam eden Halkevi Kupa maçları | bugün sona erecektir. Güç takımları Bu günkü maç Yurt - birinci ve ikinci arasında yapılacaktır. Birinci takımların maçın da berabere kalındığı takd- ide Yuürt takımı kazanacaktır. Kupayı Onun için bu duruma gö re Gücün Kupayı alabilmesi Halkevi başkanlığından: $ Halkevimiz kurslar şu - tarafından bayanlara besi mahsus olmak üzere Fran sızca kursu açılacaktır. İste kli olanların kaydolmak üz ere Mithatpaşa öğretmenliğine müracaatları okulu baş rica olunur, $ Halkevimiz kurslar şu- besi tarafından haftada iki | gün olmak üzere Mithatpa şa oku'lunda biçki, dikiş, el ve makine nakşı kursu açı: lacak ve 9-12 935 tarihinde işe başlanacaktır. İstek'i ol- anların Mithatpaşa oku'u baş öğretmenliğine müracaat et meleri rica olunur. $ Halkevimiz güzel sanat- lar şubesi tarafından tezyini resim kürsü açı'acak, ders | lere 9 12 935 günü baş'ana caktır. İstekli olanların Hal kevi sekreterliğine adlarını yazdırma'arı rica olunur. lmektedir. İkinci takımların maçına gelince Birlik ikinci takımı gerek geçen hafta Yurt ik- ioci takımı ile yaptığı ma çta ve gerekse daha önce Güçle yaptığı maçta ga'ip gelmiştir. ÜÖnun için şimdıki halde ikinci takımlara ait kupayı Birlik kazanmış de- mektir. Birinci Kânun 8 .i Parti Başlıınıımı Edremit vedü . / haniyeye gidip geldiler. C.H. Partisi Başkanı B Lütfi Kırdar birkaç gün ön | ce Edremide gitmişlerdi. panın hangi kulübe geçeceği | B Lütfi Kırdar Edremit ten Bürhaniyeye geçmiş ve bu iki ilçenin Parti — işleri üzerinde ilgi'endikten sonra dün şehirimize dönmüş'er dir. Parti Başhanımıza bu ge zilerinde parti il yönkurul üyelerinden B. Feyzi Söze nerle B Niyazi arkadaşlık etmişlerdir. Halkevi Yeni bir filim göstermeğe başladı Halkevimizde dün gece İran Şehinşahının Türkiye gezilerine ait on bir kısm- hk güzel bir filim gösteril- miştir. Bu filimin gösterilme- sine diğer geceler de devam edilecektir. Ar tüfeği îıyîıılınııı ka: din Öltey günükü sayımızda Sındırgının Medereseboğazı köyünden Halil karısı Ayşe- nin kocasının av tüfengini kurcalarken — yaralandığını yazmışlık Yaralı kadın te- davi olunmak üzere mem- leket hastahanesine getiril- | miştir. için galip gelmesi lâzım ge- | Könelerle - Çukurhüseyin arasına telefon Küpe'er, 7 (|Gezgin ayta rımızdan | Bura kamun baylığınca Çukurhüseyin ile Küpeler arasına bir telefon hattının tesisine başlanmış tir. Bu telefonun Çukurhüse- yin istasyonunun yanından geçen — şosenin konturolu | na çok faydası olacaktır. | Domuzlar bazı tarlala— razarar veriyorlar Aocı kalabüdazüranlı İıoyvan- lara karşı birbiri ardınca sürek göre a sınırları içer” sinde Kocabıyık çiftliği yan- larındaki ormanlarda — bir- çok domuz sürülerine tesa- düf edilmektedir Bu hayvan'ar bu mevsim- de ekilmiş tarlalara girerek mahsullere ziyan verilmek tedirler. Bilhassa bakla ekilen bir- çok tarlaların bu. yüzden | çok zarar gördüğü söylen mektedir. avları tertip etmek için hazır- lanıyor. Dallımandıra yanlarındaki tarlalar'a, Dereköy ve Ba kacak köylerinin tarlaları da ayni şekilde zarara uğramış lardır Şehrimiz Avcı kulübü bu bö'gelerde birbiri arkasınca müteaddit sürek avları ter. tibi için hazırlıklarda bulun maktadır. Bu sürek avlarında o cı var köyiülerinin de avlara iştiraki için çalışılmaktadır. H
