29 Ekim 1939 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

29 Birinciteşrin 1939 CÜMHUBİYET Cumhuriyetin on altıncı yıldönümünü kutlularken En mutlu günümüz Bugün Meriçten Dicle ve Fırata, oradan tâ Çoruh suyuna kadar bütün bir memleket yekpaıe bu kalb gıbı ayni heyecan ve tahassüsle bayram yapıyor. Bu bavrara bütuı. dığer bayramlardan başkadır. Ne İbr?hLnin bıçaktan kurtulduğu için kutlulanan, ne de otuz gün aç kalan midelerin guncf'z yemeğine kavuştuğu i ıçin yapılan bayramlara benzer. Cumhuri yet bayramı, millet bayramıdır. Cumhuriyct, bırım için yalnız bir hükumet şekli clarak kalsayd,, bugünü belki bu kadar hüyük tczahür ve heyecanla kutlulamazdık. Cumhuriyet, bizim için yalnız bir hükumet şekli değıldir. Bılâkis, kelimenin tam manasile. bir mekteb, bütün şümulile bir akide ve bir mezhebdir. Cemıyet, doğan yaşayan ve ölen ferdlerden teşekkül ettigine göre onu insana benzetebılıriz Cemıyet de doğar ve yaşar Anrak onun ölümü ınsanınkine benzemez Sıyasî birhk ıstıklâlın kaybetse bile cemiyet ve ondaki millî ruh yaşar. Ferdin ha^ yatı fani, cemiyetınki ebedidir. Cemiyet teki bu ebediyet vasıf ve sırrıdır ki, istiIâlardan sonra asır'ar geçse bile siyasi birlıkler tekrar doğarak basübadelmevt sırrma mazhar olmaktadırlar. Burada cerniyet içmde yaşayan insanlan, sevk ve idare için bir hukumete lüzum olduğunu izah edecek değiliz. Insan tanhıni tetkik edeck olursak kuvvet ve hızlannı muhtelif kavnaklardan alan bir çok hükumet şdcilleri görürüz. Bunlan mutlak monarşi, oligarşi ve demokrasi olmak üzere üç grupa ayırabilir, bu tasnife antidemoVratık birlikler olarak totaliterlerle. işçi hâkimıyetini iddia ve ilân eden Sovyetleri de ilâve edebiliriz. teaıuz hahndeydi. Turkiyede Büyük Millet Meclisi tarafmdun müntehab ve demokrasi esastanna müsteuid bir hükumet var, fakat devjetin ştHi ve ismi yoktu. Bu tearuzu ı!k anlayan Atatürktü. (1) Turk devleline son v S kat'î şekli ve ona en yaraşır adı vermek zanıanının geldiğini gbren Atalüık, 28/10 923 gecesi Çankayadaki evine davel ettiği çok yakın arkadaşlanna yemek yerken, çoktanberi vernvş olduğu kararını bildirdı. Yarın Cumhuriyeli ilân cdcceğlz. Ataturkun bu karar ve teklifi Meclis Parti toplantısında konuşulurken bir tak'.n kötü ruhlv kimselerin tenkid ve muhalsfetlcrine maruz kaldı. Bazı meb'uslar memlekette Cumhuriyet ilân edilmesınin teşkilâtt esasiye kanununun tadilini icab ettıreceğini ve Meclisin de buna salâhiyettar olmadığını, Ataturkun karar ve teklıfmdeki isabeti anlayan bir çok mebusiar da, Cumhuriyetin bizim için bir zaruret ve lüzum olduğunu beyan ve müdaıaa ettiler. Bir cok münakaşalardan sonra Ataturkun tekliH, ew!â Meclis Parti içtimaında, sonra da açıLn Mecliste mevcud azanın ittifakile kabul olundu. Cemiyetler için en makul hükumet şekli, Cumhur.yettir. Cumhuriyette millî irade devlet reisi ve hükumet, milletin tam ve şümullü bir ifadesi olan Meclis tarafından intihab olunur. Meb'us, herhangi bir fernıan ve irade ile tayin edilmeyip, millet tarafından müntehabdır. Reisicumhur, yeryüzünde Allahın golgesi değil, miiletın bızzat kendi.idir. Cumhuriyet, demckratik bir hükumet şeklidir. Demckrasi e'ki yunanca iki kelimeden teşekkül etmıştir. Demos halk demektir. Kratcs iıntiyaz ve hâkimiyet manasına gehr. Binaenalcyh demokrasi halk hâkimıyetidır. Sokrat'a nazaran, ahlâk, ferdm kendı kendinı idare edebilmesi, kendi nefsi üzerihe hâkim clabilmesidir. Bu itibarla Cumhuriyette esas, ferdin ahlâkı, vatendaşın faziletidır. Cumhurıytin fransızcası Republiquetir. Bu tabiı lâtince iki kelimeden mürekkebdir. Res ve Publica. Res mal, Publika umum demektir. Binaenale>h Cumhuriyet herkesin malı bir idaredır. Sultanın, paşanın, beyin d<P ğil, ha'ifenın, hacınır, hocanm değil, bizzat mületin kendi mahdır. x Demokrat olan Türk Cumhuriyetinin muasır demokcat cemiyetlere nazaran faikiyetini temin eden \asıflar onun milliyetçi, halkçı, devletçi, lâik ve inkılâbcı oluşudur. Bugün bütün Türkler kendi malları olan Cumhurıyetln on altıncı yıldönümünü kutluluyorlar. Cumhurivet bizim öz mahmızdır. Yüzbinlerce Türkün temiz kanlan, yüzbinîerce dul ve yetimin gozyaşları bahasına kazanıîan Sır mal... Ona ne kaddr sarılsak; onu ne kadar içimize, ruhumuza soksak azdır. Bir senenin takvimi Bugün, Cumhuriyetin 16 ncı yıldönümünü kutluluyoruz. On beşinci yıldönümünden bugüne kadar geçen bir sene, dahilde ve haricde, Türk milleti için yeni zaferlerle dolu olan bir devredir. On altıncı yılın ilk haftası sonunda vatanın yaratıcısı Atatürkü kaybettik. Kalblerimizdeki unulmaz yaranın ıstırabı Onun eserine bağhlığımızı bir kere daha teyid suretile azaldı. Cumhuriyet rejininin sağlamlığı ve ölmezliği yolundaki kuvvetli inancımız. dünyayı derin nıateme sürükliyen ebcdî hicranın tesellisi oldu. Millî Şef İnönünün etrafında toplanan milletin on beş yıl zarfında olduğu gibi, on altıncı yılda da başardığı büyük işlerin kısa bir takvimini yapmak, bundan sonraki çalışmalarımız için faydalı olacaktır. Aşağıdaki satırlarda, son bir sene içinde girişilen parlak ilerleyiş hareketlerinin tarihini bulacaksınız: Cumhuriyet, bizim için, kelimenin bütün mana ve şümulile bir mekteb, bir akide ve bir mezhebdir Bayram vecizeleri Bayram takları Çember harbi Loyd Corc'un hayranlığı Yazan: SAFAEDDİN KARANAKÇİ Yazan; SERVER BED1 Bayram vecizeler ber harbi diyebilırız. Çemberlayn asıl şimdi en büyük çemberini çeviriyor ve Almanyayı çelıkten bir daire içine kıstırmak istiyor. Almanlar türkçe bilselerdi, Çemberlayn'in adını Çemberİıyen koyarlardı! PAZAQDAN PAZAQA Loyd Corç'un hayranlığı Loyd Corc Türk ordusuna hayranmış. Acaba bu hayranlık Çanakkaleden mi, Sakaryadan mı, Türk îngiliz ittifakından mı başlıyor? Çanakkaleden başlıyorsa, muhterem Loyd Corc, înönünde ve Sakaryada Türk ordusunu ikinci büyük bir zahmete daha niçin soktu? Bir kere daha hayran olmak için mi? Bana kalırsa hazretin hayranlığı Sakaryadan başlıyor. Çünkü o tarihte, Türk süngüsünün yalnız panltısı, Anadolu ile İngiltere arasındaki üç bin bu kadar kilometreyi aşarak Loyd Corc'u alaşağı etmeğe kâfi gelmişti. Teşrinisani Geçen yıl 30 teşrinıevvelde rahatsızlık geçırmekte olan Ataturk, orduya son mesajını gondermış, takdırlerını bıldırmıştır. Teşrınısanıde Meclısın beşıncı intıhab devresının dorduncu ıçtıma yılı açılmıs o zamankı Başvekıl Celâl Bayar Ataturkun açış nutkunu okumuş, Meclıste, Buyuk Şefe ebedî bağlılığım teyıd etmıştır 8 teşrınısanıde Buyük önderın rahatsızlığı, normal seyır takıb ederken bırdenbıre cıddıyet kesbetmış, 9 teşrınısanıde neşredılen sabah ve akşam teblığlerı, Ataturkun rahatsızlığının butun ıhtımamlara rağmen vehamete doğru gıttığını bıldırmıştır ve nıhayet Buyuk Ata, 10 teşrinisani sabahı saat 9,05 te yarattığı mılletı oksuz bırakarak gozlermı hayata kapamıştır Bu buyuk kayıb dolayısıle Reısıcumhur Vekılı \e Meclıs Reısı, bır teblığ neşrederek Meclısı 11 teşrınısanıde Reısıcumhur intıhab etmek uz°re ıçtımaa çağırmıştır O gun toplanan Meclıs, 348 mevcudun ıttıfakıle Lozan kahramanı tnonunu Cumhur Reıshğıne seçmıştır. Celâl Bayar, kabıneyı tekrar teşkıle memur edılmıştır. 12 teşrınısanıde ünıversıtede toplanan genclık, Ataturkun yolunda yurumeğe and ıçmıştır. 13 teşrınısanıde Taksım meydanında toplanan yuzbınlerce Istanbullu, Ebedî Şefm azız hâtırasmı gozyaşları arasmda yadetmıştır. Meclıs, 14 teşrınısanıde heyecanh ve mustarıb bır celse akdederek tedfın merasımı ıçın 500 bın lıralık tahsısat vermıştır Dolmabahçe sarayında Ataturkun azız na'şının bulunduğu salonu tazım zıyaretlerıne açık bulundurulmuş, Ankara ve Izmırde de buyuk mıtlngler yapılmıştır. Meclıste programını okuyan Celâl Bayar kabınesıne ıtımad reyı verılmış, Cumhur Reısımız, buyuk kaybımız karşısında orduya tazıyetlerını bıldırmıştır. tstanbul, 19 teşnmsanıde Ebedî Atayı Ankaraya teşyı etmıştır. Aym 21 ınde Inonu, mıllete bır beyanname neşretmış, Ataturkun na'şı Etnografya muzesıne konulmuştur Butun memlekette ıhtıfaller gunlerce devam etmıştır. Nisan 6 ncı yeni Mıllet Meclısl, 3 nisanda açılmış, meb'u'lar tahlıf edılmış, İnonu ıttıfakla Reısıcumhurluğa seçılmıştır. Kabınede yapılan tadılâttan sonra ıhdas edılen Muhabere ve Munakale Vekâletıne Alı Çetuıkaya, Tıcaret Vekâletıne Cezmı Erçın, Nafıa Vekâletıne de General Alı Fuad Cebesoy taym olunmuştur 10 nisanda, Meclıs, 389 reyle ve ıttıfakla yenı hukumete ıtımadını bıldırmış, Tahrandakı duğune gıaecek heyet hareket etmıştır. Abdulhak Hâmıd ıçın 14 nisanda muazzam ıhtıfal yapılmıştır. 23 nisanda Mıllî Hâkımıyet Bayramı, coşkun tezahurat ıçmde memleketın her tarafında tes'ıd edılmış, 26 nisanda Almanyanın yenı buyükelçısı Von Papen memleketımıze gelmıştır. Mayıs 2 mayısta bırıncı Nejrıyat Kongresi açılmış, Arnavudluğun ışgah uzerıne Tırandan ayrdan Kral Zogo ve Kralıçe Jeraldın şehrımıze gelmıjlerdır Mıllî Şefımız, Ankarada Fransız Generalı Vpygand'ı kabul etmış, 12 mayısta da Akdenızde bır tecavuz hareketıne karşı Turk Ingılız karşılıklı yardım anlaşması ımzalanmıştır. 19 mayıs Spor ve Genclık bayramı hararetle kutlulanmış, Atılay denıze ındırümıştır. 29 mayısta Beşinci Büyük Parti Kurultay Ankarada toplanmış, Cumhur Reısımız tnonu bır nutuk soylemıştır. 26 mayısta Fethı Okyar Adlıye, Raıf Karademz Gumruk ve tnhısarlar Vekâletıne tayın edılmışlerdır. Haziran Partı Kurultayında nizamnamenin tadil edılen maddelerı uzerınde hararetlı munakaşalar olmuştur. Berlın • Istanbul bava seferlerı başlamıştır. 2 hazıranda Rumen Haricıye Nazırı Gafenko, Ankarayı zıyaret etmıştır. Turk Ingılız askerî muzakerelerınde bulunacak olan heyetımız, Londraya gıtmıştır. 3 hazıranda tarıhî Inonune Mılli Şefın heykelınm dıkılmesme karar verılmıstır 4 hazıranda Arnavud Kralı Zogo, memleketmızden ayrılarak Fransaya gıtmıstır. 6 hazıranda Saldıray denızaltı gemımıze merasımle sancas çekılmış, Mılll Şef Istanbulun ımar plânını tetkık etmıştır. Istanbul Bukreş hava hattı açılmıştır. 7 hazıranda Maraşta bır feyezan olmuş, evler su altında kalmış, Edırnede bır casus gebekesı yakalanmıştır. Rumen Harıciye Nazırı Gafenko şehrımıze gelmiş, Türk Fransız anlaşmasının ılk goruşmelerı başlamıştır. 12 hazıranda Rumen Harıcıye Nazırı Gafenko ,Ankarada buyuk merasımle karşılanmıştır tnglltereye yenı vapurlar ısmarlanmıştır. 14 hazıranda Mılli Şef, Yalovada Rumen Harıcıye Nazırını kabul etmıştir. 15 hazıranda TurkMısır paktı ımzalanmıştır. Turk Hatay hudud muamelelerı kaldırılmıştır. 18 hazıranda Mısır Harıcıye Nazırı Abdulfettah Yahya Paşa şehrimıze gelmıştır. 24 hazıranda Hatay anlaşması buyuk merasımle ımza edılmıştır. 28 hazıranda Hatayın kurtuluşu buyuk merasımle kutlulanmış ve Hatay devletı 30 hazıranda tarıhe karışmıştır. Kânunuevvel 5 kânunuevvelde Mılll Şefimiz, Kastamonu cıvarında bır tetkık seyahatıne çıkmış, Reısıcumhur, her tarafta coşkun tezahuratla karşılanmıştır. Kastamonu Paıti kongrcsınde muhım bır nutuk ırad eden MıHî Şef, tnebolu ve Zonguldağı zıyaret etmış, halkla temasta bulunarak koylünün 'umumî ıhtıyaclarmı tespıt etmıştır. Sıvas Erzmcan demıryolu ayın 11 mde açılmış, Turkıye Amerika tıcaret anlaşmacı parafe edılmiştıp. Kıifihird* (»Izaleler olmuş, muhım tahrıbet kaydedılmiitı». 26 kânunuevvelde Partı Kurultayı, lav~ kalâde ıçtıma akdetmıştır. Celffl 'Bayann bır nutkıle açılan kongrede Cumhur Reısıma muhım bır hıtabe ırad etmıştır. Mılli Şef, 375 aza ve 216 delegenın alkışları arasmda degışmez Başkanlığa seçılmıştır. 27 kânunuevvelde Zıraat Kongresı açılmış, 28 kânunuevve'de kabınede tidılât olmuş, Maarıf Vekâletıne Hasan Ali \ucel, iktısad Vekâletıne de Husnu Çakir getırılmıştır. Kânunusani 3 kânunusanıde, Karadenizds şıddetli fırtına esnasında Mıllet vapuru Ereğlı açıklarında batmış, 20 kışı boğulmusıur. Adlıye Vekılı Hılmı Uran ıstıfa etmiş, yerıne Tevfık Fıkret Sılay tayın olunmuştur. Ayın 7 sınde, tzmır havalısınde şıddetli zelzeleler olmuş, Çandarlıda 11 ev yıkılmıştır. Harıcıye ve Mılli Mudafaa Vekâletlerının muhurlerını taklıd ederek Ispanyaya tayvare kaçıran Ekrem Konıg haıdunda tahkıkat başlamıştır Meclıs Partı Grupunda Başvekıl ıle Adlıye ve Harıciye Vekılleri ızahat vermışlerdır. Devlet mubayaalarmda komısyonculuk Vekıller Heyetı kararıle ılga edılmıştır. 17 kânunusanıde General Kâzım özalp ıstıfa etmış, yerıne Naoı Tınaz tayın olunmuştur. 150 mılyon marklık Turk Alman kredi mukavelesı Berlınde ımzalanmıştır Cumhur Reısımız, Dıl ve Tarıh kurumlarını hımayesıne almıştır. Ataturk mozolesuıın Rasadtepede mşası takarrur etmıştır. 25 kânunusanıde Celâl Bayar kabmesı ıstıfa etmış, yenı kabinenın teşkılıne Refık Saydam memur edılmıştır. Yenı kabınede Dahılıye Vekâletıne Faık öztrak, Zıraat Vekâletıne de Muhlıs Erkmen tayın olunmuştur Meclıs, Refık Saydam hukum»tının programını tasvıb ederek mtıhabatın t:cdıdıne karar vermış ve dağılmıştır. Fındıklıdakı Satie bınasınm mubayaasında yolsuzluk yaptıklan ıddıasıle Demzbank ıdare meclısı azaları azledılmış, Istanbul Tramvay Şırketı 1,570,000 lıraya satın alonmış, meb'us seçımı hazırlıklarına başıanmı^tır Temmuz Hatay anlaşması Meclıste tasdık edılmiş, Denız bayramı, Mılli Şefın huzurunda buyuk merasımle tes'ıd olunmuştur. 9 temmuzda Muhıddın üstundağ ve arkadaşları beraet etmışlerdır. 11 temmuzda Basın Bırlığı kongresı ve ınkılâb muzesı açılmıştır. Maarıf Şurası Ankarada toplanmış, General Hutzınger'ın rıyasetındeki Fransız askeri heyetı Ankaraya gelmıştır. 19 temmuzda Mılli Şef, General Hutzınger'ı kabul etmıştır 23 temmuzda Lozan zaferınm 16 ncı yıldonumu ünıversıtede merasımle kutlulanmıştır Ağutto$ Ingılterenın Akdeniz fılosu kumandanı 2 ağustosta gelmiş, 4 ağustosta Mıllî Şef tarafından Ankarada kabul edılmıştır Mılll Şef 5 ağustosta Ankaradan ayrılarak memleket seyahatıne çıkmış ve Boluda tetkıkat yapmıştır 7 ağustos akşamı Ankaraya hareket eden Şefımız, 12 ağustosta şehrımıze gelmiş, Kral Karol ıle bır saat goruşmuştur. 15 ağustosta Trakya manevraları başlamış, İnonu manevra sahasma gıtmıştır 20 ağustosta ılk hava tecrubesı Istanbulda yapıımış, Izmır fuarı açılmış, Cumhur Reısımız, 27 ağustosta Ankaraya avdet etmıştır. 30 ağustosta Zafer bayramı tezahuratla kutlulanmıştır. Eylul 1 eylulde Dumlupınar zafermın yıldoııiinumu merasımle tes'ıd edılmıştır. 7 eylulde Fransız Reısıcumhuru ismet Inonune mesaj gondermıştır. 11 eylulde Buyuk Mıllet Meclısı toplantısında Başvekıl, Turkıyenın harb muvacehesmdekı vazıyetını ızah etmıştır 21 eylulde Izmır havalısınde muhım zelzeleler olmuştur 22 eylulde Harıcıye Vekılı Sovyet elçısıle beraber Moskovaya hareket etmıştır. Şubat 19 şubatta yurdda yeniden 158 Halkevi açılmış, yıldonumu tezahuratı parlak olmuştur. Inonu 26 şubat akşamı, Amerika halkına radyoda hıtabede bulunmuştur tstanbuiun ımarı ıçm Beledıyeler Bankasmdan 5 mılyon lıralık ıstıkraz temm edılmıştır Pasıf mudafaa nızamnamesı kabul olunmuştur. Teşrinievvel Turk Sovyet muzakerelerine Moskovada devam edılmıştır. General Kâzım Orbay rıyasetınde bulunan askerî heyetımız Londraya muvasalat etmış ve merasımle ıstıkbal olunmuştur. Harıcıye Vekılımız Moskovada tngıbz ve FraDsız elçılerıle goruşmuştur Ayın beşınde Turk hukumetının Sovyet teklıflerıne cevabı Harıcıye Vekılımıze bıldırılmıştır. Harcıye Vekılımız General Voroşılof u zıyaret etmış ve muteakıben Lenın'ın mezarına çelenk koymuştur. 6 teşrınıevvelde Istanbulun kurtuluşu tes'ıd edılmıştır Ayın 18 ınde Harıcıye Vekilımız Moskovada buyuk merasımle teşyı edılmıştır Ingıl.z ve Fransız şark hududları kumandanları Ankaraya gelmışlerdır. 19 teşrınıevve'de Turk tngılız Fransız paktı Ankarada merasımle ımzalanmıştır. Harıcıye VekıJımız bır Sovyet harb gemısıle istanbula gelmiş ve akşam Ankaraya hareket etmıştır Sıvas Erzurum demıryolu ışletmeye açılmıştır Cumhur Reısımız General Veygana'ı ve General Vavel'ı kabul etmıştır. Sıvas cer atolyesı açılmıştır Ankarada yapılan Turk Fransız Ingılız erkânıharbıye goruşmelerı bitmış ve mısafır Generaller hareket etmıştır. Kısml ıntıhabatta eskı Başvekıl Rauf Orbay Kastamonu ve Rıza Soyer Urfa meb'usluğuna seçılmışlerdjr. Harıcıye Vekılımız Partı grupunda Moskoya goruşmelen haktandg Mart Kozluda bır maden ocağında vukua gelen b>r ınfı'âkta 23 amele olmuş, Tramvay ve Tunel Şırketlerı teslım alınmıştır. Mıllî Şef 2 martta şehrımızı şereflendırmiştır lş sahıblerını, san atkârları dınıeyen inonu, notlar almış, halkın ıhtıyaclarmı tespıt etmıştır. 4 mart akşamı, Sultanhamammda buyuk bır vaneın çıkmış 7 mılyon lıra kadar bır zarar ve zıyan vukua geldığı anlaşılmışur. 6 mar»ta Mıllî Şefımız, Ünıversıte genclığme hıtaben muhım bır nutuk ırad etmış, Çatalca ve Sılıvrıde halkla temaslarda bulunmuş, sonra Ankaraya gıtmıştir. Inonu, 11 mart akşamı Partı umumî merkerınde ıntıh^ba aıd son hazırlıkları tetkık etmıştir. tkıncı muntehıb seçımıne 15 martta başlanmıs, 25 martta meb'us namzed lıstesi ilân olunmuştur. Bu araaa Bulgar Başvekılı Koseıvanof, Ankarayı zıyaret etmış, Cumhur Reısımız tarîfından kabul olunmuş, devlet rıcalımızle gorusmuştur. Kıırtulu* cıvarında beş kath bir apartıman çokmjş altı kışı olmuş, 15 kışı yaralanmıştır Ebedî Şef, muvakkat kabrıne tevdı edılmıştır Bir cemiyetın mevcud müesseseleri, telâkkı ve âdetieri yenı hâdiseler karşısında 0 cemıyetı se\k ve ıdare edemiyecek bir hale gelir. Cemi: zt, yenı doğan hâdiseler karşısmda modem müesseselere, yeni ve zinde telâkki'ere muhtac olur. Bu ihtiyaclar bazan hükumet şeklinin, devlet rejiminm değişmesine kadar varabilir. Bir hasta insan bekasmm temini için amel ve aksülamellerle nasıl çarpışırsa, hasta bir cemiyet de yrni ihtiyaclar karşısında insiyakî bir şekilde eski müesseseleri muhafaza etınek ister ve yenileri kabul edip etmemekt'' mütereddid kalır. Mütekâmil cemiyeler, lüzumîu ihtiyaclarJcarşjsjnda eski ve köhne müesseseleri yıkarak yerlerine cemiyetın bür.yesi vc inkişafı için daha lüzumıu ve daha faydalı olanlan ikıme edenîerdir. Yeni ihtıyaclar karşısmda eski müessese ve telâkkileri muhafaza etmek isteyen milîetler, cemiyetlerin dinamik cereyanlarından, amel ve aksülamel kabiliyetlerinden ma'nrum ve akamete mahkumdurlar. Tarihî vak'alann, içtimaî hâdiselerin en şeeni ve en mühimmi, milletleri birbirlerile boğazlaşüran kanl' maceralardan ziyade medeniyetlerin, telâkki ve âdetlerin, itıkadlann ilenye ve daha iyiye doğru gitSafaeddin Karanakçi meleridir. 1789 Fransız, 1917 Rus ihti(1) Buyük Nutuk Sahife 486. lâllerinde olduğu g'bi, Türk inkılâbının başlangıcı ol?n Kunuluş savaşı, hükümdann keyfi ve mutLk idaresınde, din ve dünya işlerinin bir'oırıne karışık bulunmaIBasmakaleden devami sından, içtimaî smıfîar arasındaki farktan, selerdir. On altı yıl içinde imparatorluğun b?lki idarenin kötülüğünden ve memleke asırlarca yalnız yapamadığı değil, hatta tin düsma : ordulan tarafından işgal edıldüşünemediği terakki hamlelerile memlemiş olmasmdan doğmuştur. ketimizi modem memleketler sırasına Dünyaya hayret veren kahramanlıklar koyduk. Ia dolu Başkumandan muharebesini müBülün bunlan yeni rejimimiz olan teakıb varılar kurtuıuş zaferinden sonra, Cumhuriyetin feyizlerine borcluyuz. müstebid ve kahhar bir hükümdarı indirip Yeni rejimimizin bu yıldönümünde yeaym ruh ve emelde birini ikame etmekle ni Türkiyenin başyapıcısı Atatürkü araİnönünde; Sakaryada ve Dumlupınarda mızda görmemekle müteessiriz. Kalbleridökülen kanlara v hâdiselerin yeni icablamizin bitip tükenmez hürmet ve muhabrına uygun, mii?pet vt yerinde bir iş yapbeti bugün onun aziz hayal ve hâtırasmı mış olamazdık. kuraklıyor. İlk Büyıik Millet Meclisinin kurulduBununla beraber kendimizi tamamen ğu tarıhten Cıımhunyetin ilân edildiği güyetim saymaktan ebedıyen uzağız. Çünkü ne kadar vazife gören hükumetlerimizin Türkün diğer büyük bir evlâdı olan İsMtdis karşısında me«'ul birer niyabet hümet înönü Cumhur Reisliğinde ayni kikur.ıeti olduklarını bıiiyoruz. 3 /5 /336 tafayet ve ehliyetle Başbuğumuz bulunurihli ve 3 sayılı kanuna göre, Erkânıharbiyei umumıye işleri de dahil olmak üzere yor. Türk milleti bugün en hâd buhranlarla devlet umuru, Büyük Millet Meclisi takatışan dünya içinde ayni hürmet ve murafından ekserive mutlaka ile seçilen on bir meb'u tarafından tedvir edilmektey haboelle etrafını sımsıkı çerçevelediği yeni di. Aynı Meclis, kahul ve neşrettiği 20 / Başbuğu ile tarihî muazzam mukaddera1 2 337 tarihli ve 85 sayılı teşkilâtı esa tır.m jeni merhalelerini katetmeğe hazır siye kanunile Türk cemiyetinin yeni ihti duruyor ve yeni Cumhuriyet hayatının veyaclan karsısm^a ılk müspet adımı atmış ni harikfılannı yaratacak yepyeni hamlehâkimiyetin bılâ kayıd ve şart millette lerle çalkdnıyor. ve Kendjsine parlak yarınlar vadeden ulduğunr bülün rihana bildirmiştir. Ilk teşkilâtı esasıye kanunumu7a göre, hâkimiye Cumhuriyet rejimi büyük Türk milletine ku»îu olsun. kayıdsız vc sartsız elinde tutan Büyük YUNUS NAD1 Mıllet Meclis:, hükumetin inkisam ettiği devairı, kanunu mahsus mucibince seçmiş Finlandiyanın mukabil oldjğu vekıilfr vasıtasile idare ve Meclisi teklifleri icraî hususa» hakkında vekillere veçhe taKel^inki 28 (a.a.) Finlandiyanın yin ve ledelhace bunlan tebdil ederdi. mukabil ttklıflerinin, hükumetin son sözü Aynı kanunun 2 inc maddesine nazaran Iacağı söylenmektedir. icra ve teşrı 'mvvetler' Büyük Millet MecSo\yetlerin, Finlandiya bitaraflığile telisinde temerküz vc tecelli etmekteydi lif ed'iebilir mahiyette diğer bir askerî Maddelerin bu hüki'.nleri hukuk kaide pakt imzası teklifınde bulundukları şayıve prensiplcn ve takymi kuva nazariyesile | aları dolasmaktadır. Bayram vecizeleri arasında bazılan pek güzeldır. Bılhassa Ataturkun, İnönünün veya akhbaşında adamlann nutuklarından alman cümleler. Bunlann fikir haysiyetlerinden başka tarih kıymetleri de var. Herbiri büyük bir tarih tecrübesinin, bir zaferin, bir inkılâbın mahsulü. Fakat, bayram vecizeleri arasında bazılan da var ki, ne güzel, ne çirkin, sadece tuhaf. Basitliğile ve lüzumsuzluğile tuhaf. Meselâ: «Halk Fırkası, halkın fırkasıdır.» Bu söz bir mütearifeden daha basit. «Bu oda kapısı, bu odanın kapısıdır» gibi birşey. Bu gibi mütearifeler, ancak aksinden şüphe edenlere karşı söylenebilir. Alın bir tane daha: «Türk inkılâbı Türkündür.» Ya kimin olacak? Türk inkılâbını Türklerin yaptığından ve bu inkılâbın Türklerin malı olduğundan kimin şüphesi var? Vecize diye memleketin dörtbucağına kerrat cetvelleri asmıyahm: İki kere iki dört eder, beş kere beş yirmi bes. Malum. Avrupa ve Amerika Bayram takları Doktor Lutfi Kırdara hayranım. Şu «tak» dedikleri Hıdırellez çardaklannın bazılanna da yeni şekiller verdi. Eskilerinden bin kat güzel. Fakat ben bir şehrin taklarla süslenmesine taraftar değilim. Çok iptidaî bir dekor bu. Evvelce de yazılıp çizildi. Bu tak âdetinden vaz geçelim. Dasdaracık yaya kaldırrmlan üstünde ahaliyi kördüğüm haline de sokuyor. Her tarafta tak, tak, tak. Zaten bu alacalı bulacalı kazıklar kakılırken de, sökülürken de doğramacının keseri tak, tak, tak, şehrin kulak zarını patlatıyor. Artık bu taklardan da, taktaklardan da canımıza tak dedi! Çember harbi Almanyanm İngıltereyi çember siyaseti yapmakla itham ettiği malum. Sulh zamanında bu iddianın ne derece haklı olduğunu münakaşa edecek değiliz. Fakat harb başladıktan sonra, İngiltere, pek tabıî olarak en büyük silâhlarından birini kullanmaya basladı: Abluka! Çember siyaretini bilmeyiz ama buna, bal gibi, çem En büyük bayramımız Amerika gazetelerinin her büyük şehirde olduğu gibi Bükreş'te de muhabirleri var. Harb başladıktan sonra, Polonyanın Alman istilâsına uğradığı en mühim günlerden birinde, bu gazeteler, Bükreş'teki muhabirlerine şöyle bir telgraf çekerler: «Tafsilâtı kesiniz. Yalnız harb tebliğlerinin kısa bır hulâsasını vermeniz kâfıdir. Çünkü burada (beyzbol) turnuva lan başlıyor.» Bundan anlaşıhyor ki, Amerikada her hangi bir spor hareketi olunca Amerikalılar, gazetelerinde bu hareketin tafsilâtmdan başka hiç birşey okumak istemiyorlar: Polonya, hatta Almanya, hatta bütün Avrupa yansa, kül olsa AmerikaIılar bizim tarafa doğru başlarını çevirip bakmıyacaklar. Bu garib milletin içinde, galiba, Roosvelt'ten başka Avrupa işlerine alâka gösteren tek'adam yok. Amerika Cumhur Reisi de Beyzbol turnuvalarından nasıl baş alabiliyor da, arada bir devlet idare etmeğe ve Avrupaya mesajlar yollamıya vakit bulabiliyor, şaşılacak şey! SERVER BEDt Mahkeme salonunda tevkif edildiler Bursa (Hususî) M. Kemalpaşanın Selmıiye mahalîesınde garıb bir vak'a olmuştur. Adalet ismincle bir kadın, Fatmanm evir.e gelerek onu kendi evine bir ş \rjn davet etmiştir. Fatma. Adaletin evine girmce, Adalet kapıyı içeriden sürgülemıs, bu sırada evdf saklı bulunan Ahmed adında bir delıkanh ortaya çık mıştır. Elinde bır bıçak'a birdenbıre meydana çıkan bu delıkanh, Fatmanm üzerine saldırmış ve: Ya bana teslim nlur<=un veya senin kanını içerım! demışur. Diğer taraftan Adalet de: Fatma! Sen nasıl olsa Ahmedinsin. Kendın gönül rızasıle teslim ol! diye müdahale etmıştır. Fakat Fatma umnıadığ bu vaziyet karşısında şaşırarak heyecanla pencereye doğru koşmuş ve camlan kırarak (can kurtaran yok mu 3 ) diye feryada başla m;ştır. Ahmed bunun üzerine Fatmaya tekrar saldırarak onu bıçakla kolundan yaralayıp kaçmıştır. Bu hâJisenin muhakemesine ağırce zada başlanmıstır. Ahmed, her nekadar (Biz /atma ile sözleştik Uç senedir biz sevisiyoruz. Adaletin tvinc beraber git :ik!) demisse de mahkemece Ahmedle Adaletin tevkifleıine karar verilmiş ve mahkeme salonunda tevkif edilmişlerdir. Muhakemc talik olunmuştur. Molotof mühim beyanatta bulunacak Londra 28 (a.a.) Yüksek Sovyetl meclisinin gelecek toplantısı esnasında 1 Molotof'un beynelmilel vaziyet hakkında izahatta bulunacağı öğrenilmektedir. Roma radyosunun bıldirdiğine göre Yüksek Sovyet meclisinin içtimaını müteakıb hükumetin ittıhaz ettiği mühim karar ilân edilecektir. Çeklerle Almanlar arasında kanlı musademeler Lcndrd 28 (Hususî) 1918 de kur.lar Ç<4oSlovak Cumhuriyetinin yılabnüiiü münasebetile Praga'da ve Çeko Slovckyanın diğer birçok şehirlerinde Almanlarla Çekler arasında kanlı mus.aoeme:?' olmuştur. Almanlar, Çek bay•amiLin kutlulanmasını yasak etmiş, fakat !i£i.lk vaitUjperverane nümayişlerde bulunmu el ar. Litvanya ordusu Vilnoya girdi Kaunas, 28 (a.a.) Litvanya kıtaatı dün öğleden sonra Vılno Belediye dairesine gelmişlerdir. Rus kıtaatı şehirden 5 6 kilometre öteye çekilmislerdir. Memurlar vazifeleri başında kalmak emrini almışlardır. Şehirde örfî idare ilân olunmuş ve bir askerî vali tayin edilmistir. Zloty muvakkaten tedavül edecektir. Bütün emirnameler iki lisanla yazılmaktadır.