12 Aralık 1935 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

12 BirincÜEânun lfto CUMHURtTET PETROL AMBARGOSU Zıecrî tedbirler petrole teşmil edilirse ne olur? lngiltere hükumeti niçin birtaraftan petrol ambargosunnu hazırlarken öbür taraftan sulh konuşmalarına hız veriyor? Koma sulh konuşmalanna yanaşacak mı? Yanaşmazsa iş nereye varır? I J a b e ş îtalyan anlaşmazlığı yan uyku halinde geçen bir devreden son ra yeni bir faaliyet sahasma hatta, bel ki de, hayatî safhaya girdi. Zecri ted birlerin petrola teşmili meselesi etrafında, hâdiselerin ncticcsi üzerinde kat'î su rette müessir olacak gibi görünen dipio Diatik bir oyun oynanmaktadır. Şayed Italya, petrol ambargosunun kendisi için ifade ettiği tehdid karşısında geriliyecek olursa, o zaman, şimdiye kadar ümid cdilmiyen süratte bir banş pazarlığı im kân dahiline girecektir. Böyle olmaz da, Roma hükumeti, ayak direrse, o takdirde, ümidsiz bir maceraya atılıyor demektir ki, bundan sıyrılması da, geçen ağustosta, hatta bugün elde edebileceği §e raitten çok aşağı şartlarla mümkün olacaktır. •st fayyarecilikte görülen başdöndürücü inkişaf Bir senede dünya üzerinde gidip gelen tayyareler arzla güneş arasındaki mesafeye müsavi bir mesafe katettiler Eritrenin limanlarından birinde cepheye sev*»edilmek üzere bekliyen benzin fıçıları abestedir. lngiltere, bugün, dünden daa az metin değildir. Fransaya gelmce, )ir aydanberi devam eden gayretlerinin onunda, ancak Onsekizler komıtesin'n, ecrî tedbirleri petrola teşmil hususundaki görüşmelerini talik ettirebilmiştir. Bu muvaffakiyet belki Italyayı mütehassis etmiştir. Fakat ayni vaziyet ebediyen te kerrür edemez. meşrut endişe dolu bir devre telâkki ediliyor. ingiliz kabinesi, Italyanın bugün müşkül bir vaziyette bulunduğunu bıldiği için, petrol ambargosunun, hatta sadece ambargo tehdidinin, Roma hükumetini, sulha yaklaştırmağa kâfi geleceği, yalnız halihazır sulhunu değil, istikbal sulhunu da tarsine yardım edeceği kanaatindedir. Ingilterenin, petrol ambargosunu ta savvur etmekle beraber, ayni zamanda anlaşmazlığın süratle halli yolunda haDinaenaleyh, oratada bir hiç yüzünden kikî bir gayret sarfetmesi bu suretle izah nazikleşmek istidadında bulunan güç edilebilir. >ir vaziyet vardır. Zecrî tedbirlerin petola teşmili tehdidi tam bu sırada orlaya Musolini, petrol ambargosu tehdidi ürülmüştür. karşısında muvafakat mi edecek, Kanadanın teklifi üzerine, Onsekizler omitesinin, birinciteşrinde tasavvur et yoksa ayak mı direyecektir? Bu meselenin, biri teknik, öteki maktiği bu tedbir, o zamandanberi gölgede duruyordu. Kısmen, petrola ambargo sada bağlı iki cephesi vardır. Îtalyan'hüvaz'ı için şart olan Amerikanın muvafa kumet reisinin, uzlaşmıya, bugün dünden :atının alınmamış olması, ve kısmen de, ziyade taraftar olduğu, memleketinin, ingiltere hükumetinin, önceleri, Tanzim çinde bocaladığı vaziyetten, alınması omitesi tarafından kararlaştırılan öteki mecburî dersi alıp almadığı belli değil:ecrî tedbirlerle iktifa etmekte bulunma dir. Petrol ambargosu tehdidi karşısında ı buna sebeb teşkil ediyordu. ilk hareketi şiddetle mukabeleye geçmck Birinci nokta henüz tamamile vazih :ster görünmek olmuş ve harb hüyuîasını !eşmiş değildir. Şimdilik bilınen şey, Va ıarekete getirmiştir. Fakat, bu vaziyeti tatbik sahasma göşington hükumetinin ve Amerika efkânnuı büyük bir kısmmın, muhariblere rürmekten çekinmiş ve malum olduğu üpetrol sevkinin yasak edilmesine taraftar zere, petrol ambargosunu, düşmanca deJduğudur. Bazı Amerika mehafilinin il «gayri dostane» bir hareket diye tavıu yasağa taraftar oluşu, bu tedbirden if etmiştir. Zecrî tedbirlere mukabeleye talyanın zarar göreceğini bildiklerinden eşvik yolundaki ateşli nutuklarının da e bu suretle, müteamza karşı elbirliğile büyük bir zâf ve endişe gizlemekte o\ r apılan harekete iştiark hususundaki ar ması ve bütün Îtalyan milletinin irade zulannın tatmin edilmiş olacağındandır. ini harekete getirmekten ziyade yakm Diğer bazı mehafil, gene ayni düşünce i bir ric'ati öğretmeğe matuf bulunması le hareket ederken «kat'î bitarflık» naza imkânsız değildir. Fakat bunu henüz riyesini ileri sürüyorlr ve memleketlerini, kat'ivetle sövlemenin zamanı değildır. yeni bir Avrupa harbine girmekten, bu Teknik cepheye gelince, Ingilterenin 6ayde menedebileceklrini söylüyorlar. zorla kabul ettirmek istediği ;<"yle, ItalBu hale göre, Amerikanın, gerek bugün yanın kabule âmade olduğu şey arasın mer'î olan bitaraflık kanununu daha ge daki fark bütün azametini muhafaza e1 niş bir tefsire tâbi tutmak, gerek gelecek mektedir. Daily Heraldin son nüshala ay müddeti bitince bu kanunu tadıl et nndan b'rinde yazdığına göre, sulhun yamek suretile, yakında petrola ambargo nlması, Italyanın işgal ettiği topraklar koyması pek te muhtemel değildir. Olsa dan kıtaatını çekmesi, Habeşistana taz olsa, hükumet, muhariblere normal za minat vermesi ve Negüsle arazi müba manda satılan petroldan daha fazla mik delesinde bulunmağı kabul etmesine tarda petrol verilmesini yasak edebilir vabestedir. Manchester Guardian gazeki, bu bile, ambargoya kuvvetli tarzda tesi de Romanın istediklerini şöyle hu bir iştirak demek olur. Maamafih, pet lâsa ediyordu: Tigrenin en fazla kısmırol şirketleri, henüz bu işe tamamen bo nın, Ogadenin Boranın, Borlenin ve yun iğmiş görünmemektedirler. Şayed, Harrarın heyeti mecmuasmın, vani Enlsöylendiği gıbi, Roma hükumetile Stanreyi İtalyan Somalisine bağlıyacak fadardm bir şubesi arasında, ambargo kaülasına bir toprak parçasmın Italyaya ran verilecek olursa Italyaya petrol sa terki. Bu iki noktai nazar arasında, 7atışı yapılmasına devam olunması hak manla hasıl olan farka rağmen. bir uçukında pazarlıklar vukubulduysa, bu hâ rum vardır. M. Peterson ve Saint Gvendise, petrolculardan bir kısmmın am in bu iki kutup arasında, hem Romanın bargoya aykın hareket etmek istediğini, hem Adisababanm kabul edebileceği bir yahud hiç olmazsa, önceden bozarak şekil bulmuşlar mıdır? M. Piyer Laval tatbikını imkânsız bırakmak tasavvurunve Sir Samuel Hoare, Onsekizler komida bulunduklarını göstermektedir. Netice itibarile, zecrî tedbirlerin petrola teşmı tesi toplanmadan evvel Musoliııiys tekline taraftar olanlar, bir aydanberi Va if edebikcek bir plân bulabilecekler mi? şingtondan cür'et almakta olmalarına Doğrusu, diplomatlara tevdi edilen prorağmen, kat'î teminat elde edememışler j'eler henüz pek vazih değildir. Zecrî tedbirleri petrole teşmil tehdidi Banş itıtimalleri Italyanın karşılaştıgı güçlükler D u g ü n herkesçe teslim edilen bir ha * ^ kikat vardır. O da ttalyanın doğu Afrikadaki maksadına erememiş olduğudur. Gerçi, M. Musolininin, Habeşıstan işine giriştiği zaman, zihninde bu mak sada ne şekil verdiğini sarih surette bil mek oldukça müşküldür. Belki de, Habeşistanın tamamını derhal ilhak mak sadını tahayyüle hiçbir zaman cesaret edememiştir. Fakat, amhari olmıyan topraklann ilhakını, memleketin diğer kı sımlan üzerinde azçok mahiyeti gizli bir himaye tesisini ve Habeş kuvvetlerinin silâhtan tecridini, asgarî maksad olarak daima gözönünde bulundurduğu anlaşı hyor. Musolini, parlak bir askerî zafer kazanmağı ve bu derece cür'etli bir te şebbüs neticesinde elde edilecek muvaffakiyetin nüfuzunu artırması icab edeceğihi de umuyordu. Bugünkü vaziyet bu ümidleri hakh göstermekten uzaktır. Doğu Afrikadaki askerî durum hakkmda, fazla tahminlere düşmek tehlikesini göze almadan hüküm yürütmek, şüphesiz ki, kolay değildir. Belki de yarın. Îtalyan kıt'alan, Negüs kuvvetlerile nihaî bir çarpışmaya atıldıktan sonra, bugüne kadar kendilerinden esirgenen zafer tacını alırlar, ve belki de, önlerinde, Adisababa yolunun açıldığını görürler. Maamafih, şimdilik, son askerî harekâtın bıraktığı tesir îtalyanlann le hinde değildir. Tigredeki ileri hareket lerine devam edemediler. Ogaden cephesinde ise, hareketleri hiç olmazsa kıs men ricate inkılâb etmiştir. Habeş mu kavemeti daha şiddetlenmiş, daha ustaca yapılmağa başlanmıştır. Negüs, başlan gıcda kuvvetsiz bir sürüden ibaret olan kıt'alannı, iki ay zarfmda toplamağa ve yetiştirmeğe muvaffak olmuştur. Bir mucize vukuu, her zaman için mümkün dür. Fakat bu mucize vukubulmasa bile, yağmurlar başlamadan evvel önlerinde iki aylık zaman kalmış olan îtalyanlann ileri hareketine devamda güçlük çe kecekleri hissedilmektedir. Italyanın dahilî durumu da pek memnuniyet uyandınca görünmüyor. Maddî imkânlar manevî gayrete icabı kadar mukabele gösteremedi. Liret aîtına nazaran kıymetini kaybetmiştir. HaJka yükletilen mükellefiyetler gittikçe ar tıyor. lhracatm son derece azalması, it halâtm azalmasım intac etmiştir. Bu iti barla, Cenevrede kararlaşbrılan zecrî tedbirlerin kısmî de olsa, söylendiğinden çok daha müessir olduğu görüldü. Bu tedbirler, îtalyada, harbin devamını da ha güçleştiren ve parlak askerî zaferlerle telâfi edilmediği için, milletin maneviyatını vahim surette sarsmak istidadı gös teren bir sıkıntı tevlid etmiştir. Diplomatik durumsa, herhalde ttalya Iehine olarak düzelmiş değildir; bilâkis. Zecrî tedbirleri tatbik eden devletler, b vaziyeti muhafaza ediyorlar. Birleşi devletler, bitaraf kalmak arzulannı v müteamz devlet hakkındaki aleyhtarlık lannı, Italyaya surat asmağa sebeb te lâkki ediyorlar. Almanya, İngilizlerin yununa yardımda devam ediyor. Bundan vazgeçmesi, Italyanın kendisine, cidden tamah edilecek tekliflerde bulunmasın >. .tlevhanın üstünde: 1934 teneti zarfmda bütün dünya tayyarelerile muhtelif memleketler tayyarelerı nin katettikleri metafelerin yekdiğerile mukayesesini göıterir resim. Serlevhanın alttnda 1934 »enesind? muhtelif memleketlerdeki tayyare hot£aTim ve bunların birbirlerile makayesesini gösterir temsili resirr dir. Maamafih, bu kadar ümid bile, Ingilterenin, Cenevrede, zecrî tedbirlerın petrola teşmili fıkrini şiddetle takıbe girişmesine kâfi gelmiştir. Niçin? Çünkü, Fransada beslenlen kanaat ne olursa olsun, İngiliz efkârı umumiyesinın büyük bir ekseriyeti, Milletler Cemiye tinin ve müşterek emniyet sisteminin za feri için büyük bir enerji sarfına devam etmektedir. Saylav namzedleri, Milletler Cemiyeti otoritesinin tanıtılması yolunda mümkün olan herşeyi yapmak üzere sa rih taahhhüdlere girişmişlerdir. Bu la ahhüdlerin yerine getirilmesi lâzımdır. Diğer taraftan, zecrî tedbirlerin pet rola teşmili fikri, İngiliz kabinesinin 1 talyan Habeş anlaşmazlığını bir an ev vel halletmek hususundaki arzusuna da uygun gelmektedir. Îtalyan Habeş ihtilâfı, her zaman için hâdiseler doğurmak istidadı, çok ağır masraflara sebebiyel vermesi, Avrupada kanşıklık havası es tirmesi, bakımlanndan, Londra hükumetince, en kısa zamanda tasfiye edilmes Deşeriyet ve medeniyet pek az zaman zarfında ne mühim tekâmül devre leri geçiriyor. Başunızı geriye döndürüp 32 sene evveline baktığımız zaman çok garib bir manzara görüyoruz: 1903 *e nesi birincikânununun 17 sindeyiz. Wıght biraderler isminde cesur iki gene havadan daha ağır bir aletle uçmak te şebbüsüne girişiyorlar. Üç metro yük sekliğe çıkarak 12 saniyede 53 metroluk bir mesafe katediyorlar. Aradan asırlar değil, yalnız bir asnn dörtte birinden biraz fazla zaman geçi or. Bugün gördüğümüz manzara yalnız arib ve acayib olroakla kalmıyor. Insana şaşkmlık verici ve başdöndürücüdür. lk tecrübesi 1903 te yapılmış ve adına «tayyare» ismi verilmiş bu aletle havada binlerce metro yüksekliğe çıkılıyor, hiç yere inilmeden Okyanuslar geçiliyor, on binlerce kılometroluk yol katedihyor. Hem de bu seyahatler sade bir iki kişi ile yapılmıyor. Yüze yakın yolcu alra Yukarıda Almanyanın, aşağıda Amertkanın en hüyük büyük hava gemileri içinde gene binlerce yolcu tayyarelerinden ikisi kilo posta paketleri ve eşya bulunduğu Bu hususta rökoru kıran Birleşik A Almanyanmki ise 375 bin kilodan faz halde dünyanm bir ucundan öbür ucuna ladır. Bunlardan sonra 274 bin kilo ile merika hükumetleridir. O sene zarfmda gidiyorlar. Kanada ve 251 binle lngiltere geliyor. Amerika tayyarelerinin katetmiş olduk Yalnız 1934 senesi içinde kaydedil Yük nakliyatmda 6 milyon 447 bin lan mesafe 78 milyon kilometrodur kı miş olan rakamlar, yapılmış olan istatis kilo ile Kanada birinci, 3 milyon 167 bin aşağı yukan yer yuvarlağile Utarid yıltıkler önümüze serilince hayretimizin bü kilo ile Almanya ikinci, 1 milyon 707 dızı arasındaki uzaklığa müsavidir. Bunyüklüğü bir kat daha artıyor. O sene zar bin kilo ile Bolivya üçüncü, 1 milyon dan sonra Almanya geliyor. Alman tayfında bütün dünya üzerinde tayyare ile 540 bin kilo ile Birleşik Amerika hüku yarelerinin katettikleri mesafe 14 milyon seyahat etmiş insanlarm sayısı 1,331,000 metleri dördüncü gelmektedirler. kilometrodan fazladır ki yer yuvarlağile (bir milyon üç yüz otuz bir bin) dir. Bu 1934 senesi zarfmda bütün dünya ü ay arasındaki mesafenin kırk misline müaded içerisindeki rökoru birçok şeylerde zerinde gidip gelmiş olan tayyarelerin savidir. Fransa 10 milyon kilometro ile olduğu gibi Birleşik Amerika hükumet katettikleri mesafelere gelince bu, aşağı üçüncü, lngiltere 7 milyon kilometro ile leri kırmıştır. 1934 senesi zarfında tay yukan yer yuvarlağmın güneşten uzak dördüncü, Kanada 8 milyon kilometro yare ile seyahat etmiş Amerikalılann mik lığma müsavi bir uzunluktadır, yani ile beşinci, îtalya 4 milyon kilometro ile tan 560 bin kişidir. Ondan sonra 165 bin 146,786,068 kilometrodur. alhncı gelmektedirler. Açıkça belli olan bir nokta varsa o kişile Almanya, 135 binle lngiltere, 103 da sudur ki, şayed Italya, lngiltere uc binle Fransa geliyor. dahil olduğu halde bütün dünvanın kenBrezilyada komünistlik hareketleri 1900 senesinde mevcudiyeti bile kim disinden beklediği sükun hareketinı on'jsenin hayalinden geçmiyen tayyare hatmüzdeki perşembeden evvel j'aomıyacak lannın uzunluğu ise bugün felekiyat il olursa, zecrî tedbirlerin petrola teşmili mine aid ölçülerle ölçülüyor. 1934 sene kararlaşacaktır. Amerika, bu karara, şu sinde yalnız Birleşik Amerika hükumetveya bu sekilde işrirakten istiğna göste leri dahılinde mevcud tayyare hatlannm remez. O zaman Italya için daha kara uzunluğu 81 bin kilometroya baliğ ol günler başlıyacaktır. muştur ki bu rakam dünyanm ortasmı M. Musolini bunu mu istiyor? Geçen çepçevre çevirmiş olan Hattıüstüvanın uağustosta yapılan tekliflerden daha az zunluğunun tam iki mislidir. Ayni sene müsaid şartlan bugün kabul etmenin, zarfında bu hususta ikinci gelen Almannefsine ağır gelmesi tabiidir. Bilhassa gi ya ve Fransa dahilinde mevcud tayyare riştiği geniş askerî harekâttan sonra. Fa hatlannm uzunluğu ise bu rakamın ya kat, harbi uzarmakta inad edeı ve ancak nsına, yani Hattıüstüvanın uzunluğuna mecbur olduğu takdirde, zor karşısında yakındır. Fransada 37,825, Almanyada muvafakat gösterirse, bu işin daha ağır 37,718 kilometrodur. Bunlardan sonra şartlar içinde halli kabil olacağını bil İngiltere ve Avustralya gelmektedirler. memesine imkân yoktur. Gene 1934 senesinde tayyare vasıtaBugün bulunacak kotarma yolu gene sile yapılan posta ve yük nakliyatına aid «şerefli» bir ypl olabilir. Yann boyun rakamlar da mühimdir. Posta nakliya iğmeğe davet olunacaktır. ^.enubî Amerikada Brezilyanın bazı taraflannda komünistlik hareketleri götmda Birleşik Amerika hükumetlerile Almanya ilk safta gelmektedirler. Birle rülmüş ve bu hareketler hükumetin başına büyük işler açmrçtır. Askerlerle ihtilâlBu vaziyet karşısında tereddüd ede şik Amerika hükumetlerinin o seneki pos cilerin çarpışmaları esnasında 150 den fazla adam ölmüş ve 300 kişi de yarabilir mi? [Pierre BrossolelleUEurope Nouüclle] ta nakliyatı 3 milyon 400 bin kilodan lanmıştır. Yukariki resim bu isyan safahatından birini gösteriyor.