23 Mart 1931 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

YED.KCl SCNE N C 4 7 3 Ba^mutinrrlrl VUNUS NADt .: İDAREHANESh Bı1\ıınuuntuıni\f karşisinda «lairei uabsass { • Telgraf: İstanbu) Cumburivet : İ Posta kutusu: N° 2 4 6 î T * » l f » f n n • BaşmuharrJr : 22366 I C l C l ü n . Tahrir müdurü • 23236 Idare müdürü 22365. Matbaa 20472 Cumhuriy IstanbuPda intihabat faaliveti PAZARTESI 23 MAR1 1921 ABONE ŞERAİTİ İ MÜDDET: JTÜRKİYE İÇİNj HARİÇ İÇİN İSeneliği! 1400 Xr. ! 2700 Kr. * | 6 Ayhğı ? 750 Kr. • 1450 Kr.. f j j : 3 Avlığı | 400 Kr. \ 800 Sr. j NUshası ber yerde ^ 5 Kuruştnr =' IVEeb'usluk Istiyenlerin Mıkdarı 800 Oldu! Çankaya kooperatifi tstihlâk kooperatiflerinin esası: «Kârın yalnız istihlâke verilmesi dir.* Muvaffakiyetin strrt oe yasama • n: «Çok hisseli az aza yerine az hiaaeli çok aza btfunmasıdır.» Teessüs: «Bilhassa cemiyet işlerine alışmamış olan memleketlerdc evvelâ istzkraz yapmak, sonra da kücük kıymetteki aksiyonlarım satmak'a kabitd'r.* Makalemlzin bu tarihi anvanını taşıyan kooperatif, Türkiye'de yeni bir ekonomik devir açmak üzeredir. Ilk defa olarak memleketlmizde istihlâk kooperatiflerinin ne demek olduğıınu bildiren bu teşebbüs bu dogru bügîden dolayı da muvaffakiyetini temin etmiş olacaktır. Şimdiye kadar bîr istihlâk kooperatifinin kunılamaması ve işliyememesinin sebebi bu işin tamamile ne olduğu anlaşılamamış oldujpından 1leri gelmiştir. Meselâ, Ankara Memurin kooperatifi hakikatte hiç bir vakit istihlâk itooperatifi olaroamış 1 tır. Zira, bu şirket istihlâke ufak bir hisse verdiğl halde akslyonlanna, yani sermayeye de kâr vermektedir. Halbuki; sermayeye kâr veren bir şlrket istihlâk kooperatifi değildir. Maalesef, ticaret kanunumuz nizamnamesinde sarahat olmadıkça kooperatif kânnın yansını sermayeye verlyor, ve bu suretle istihlâk kooperatiflerini adeta nnutmuş oluyor!.. Esasen, bugün ekonomi ilminde kooperatif tarifine uyan şirketler yalnız istihlâk kooperatifleridir. Diğerlerine yanlış olarak kooperatif denilnrştir. Hakikatte istihlâk kooperatiflerin den başkası birer korpuratiftir, meslekl şirketlerdir. Hatta, istihlâk kooperatifi tabiri bile yanlıştır. Buna; daha ilmî ve daha hakikate uygun olmak için «müstehlikler kooperatifi» demek lâzımdır. Fakat, hiç bir tarif kooneratifleri Gazf Hz. nin tzmir nutuklarında söyfedikleri kadar iyl ihata edememiştir: «Kooperatif yap mak; maddî ve manevî kuvvetleri, zekâ ve meharetleri birleştirmektir.» Cemiyet teşkili hürriyetine yeni çirmiş olan memleketimizde ekonomik şirketler ve cemiyetler teşkilinde geri kalındıfı kofavlıkla anlaşılır... Fakat, kaybetmiş olduğu vakitleri ne kadar sür'atle kazanmış oldufunu gösteren medenî ve lâik yeni Türkiye bu işlerde dev adımile ilerlemektedir. Bu Herliyiş, başta yeni Türkiye'yl yapan Büyüğümüz olduçıı halde durmadan devam ederek simdi de artık ekonomik sahaya ffirmiştir. Bu sahadaki inkılâp, dünyayı hayrete düşüren öteki inkılâplarımızı tamam'ıyacaktır. Binaenaleyh, mevzuumuz olan kooneratiflerin ekonomik inkılântaki mevkiini ve ehemmiyetini lyice mevdana koymak lâzımdır. (Cnmhuriyet) karilerine bu inkilâbm ne kadar mühfm ve şömullü oldu?unu mümkün oldıığu kadar ilmî bir surette izah etmeğe ve bilhassa istihlâk kooneratmeri hakkmdaki son tnu vaffak olrauş nazariyeleri beş on makaJeye sığdırmafa çalışaeaçız. Burada; Türkive'nin ilk hakiki istihlâk kooperatifi olan Çankaya kooneratifi münasebetile bu nevi kooperatiflerin dört büyuk kafdes'ni ve bunlarm tesisinde müracaat olunan maJÎ usuüeri zikretmekle Iktifa edeceğiz: Bu kaide ve usullere başlık olarak ilâve edebilecefimiz söz; istih'âk kooperatiflerinin hayat pahalılıçı ile mücadele edecek yesrâne bir si'âh oldufu ve irtimaî ihtilâf ve ihtilâHerin de yeçâne ilâcı bHlunduğııdur.Çankaya kooneratifi nizamnampsini vanmaja memnr mnMerem R c U Saffet Bevin söyledisri gribi demokrat bir memieketin bu kooperatifler «ekonomik iske İslanbuldan 16meb us ve 1558 müntehip çıkacak İntihabata nisanın ilk haftasmda başlanacak ve 163 sandık bulunacaktır 7 Halk Fırkası nîzamnamesi Sıhhat kanurm süs olsun diye mi neşredüdi? Meb'us intihabı teftiş Dün intihap hazırlıkları için Belediyede Vali Muh'"tba Beyin ri"a«etind»» Heyeti t«»fti<ive, Fırka vilâ yet heyeti idaresi azaları ve vilâyet mUcîZr'erinin iştirakile bir içtima •.ktcdilmiftir. Bu îçtimada mahallât cetvelleri tetkik edilerek erkek nüfus ile raüntehibi sani ve meb'us adedî tesbit edilmif*ir. Son pelen cetveller ve tetkikat üzerine tstanbul'un yeni do ğanlar da d^^il olmak üzere erkek nüfusu 312,160 olarak tesbit olun muştur. Bu u saba göre Istanbul' dan 16 meb'us çıkması lâzım gel • diöi anlaşılmiKtır. Çünkü 310,000 nüfusa kadar 15 ve 3? 9,000 nüfusa kadar da 16 meb'us çıkması lâzım geimektedir. Nüfus adedi 310 bini Hükmü 6/5/930 tarihinden itibaren mer'i olan «Umumî hıfzıssıhha kanunn» nun 180 inci maddesi der ki: «Devamlı olarak en az elli işçi çaItştıran bütun iş sahıpleri işçilerinin sıhhi ahvahne bakmak üzere, bir veya muteaddit tabibin sıhhî murakabesini temine ve hastalarını tedaviye mecburdur. ... . Yüzden beşyüze kadar daiml amelesi olan müesseseler bir revir mahalli ve beş yüzden yukarı amelesi olanlar yüz kişiye bir yatak hesabile hastane açmağa mecburdur lar.> tstanbul Verem mücadelesi cemiyetinin senelik raporundan şu satırları aynen naklediyoruzs «Dispanserimiz artık Eyup muhitinde bir mevcudiyettir. Ona bütün varhğüe bağlanmış yuzlerce veremli mevcuttur. Hastalanmtzm bir çoğu ddden pek feci bir sefalet içindedir. Bilhassa İplikâne, Fesane, tütün depoları gibi yerlerde çalışan hastalarımızın hali her türlü tahminin fevkindedir. Onlara her türlü içtimaî ve sıhhî bakım ve yardımdan mahrum bir halde yükletilen ağv islere rağ men verilen para, ailelerine bir kuru ekmek bile temin edemiyecek kadar azdvr. Kan tükürürken kanını göster memek için yutan, ateşler içinde yanarken çalışan bu zavallüarın halini bir goz önüne getiririnız. heyeti içtima halinde Bunlan çalışttran, bunlarm hastageçtiğinden tstanbul'dan da 16 lanmasına eıhhi, içtimaî ve mali sem ^ ' u s çıkacaktır. beplerile müessir olan bu müessese \ 18 yaşındcn yukarı olan münte ler hastalandtkları zaman bunlara hiplerin yekunu da tetkik edilerek bakmalıdırlar. Halbuki ilâçlart bile tstanbul Vilâyetinden 1558 müntemeccanen vermiyecek kadar lukay \ dane hareket ediyorlar.> hibi sani çıkacağı tesbit olunmuş Gene «Umumî hıfzıssıhha kanu tur. mu nun yedinci maddesi şudur: fsimleri intihap cetvellerine geç *Sıhhi ve içtimai muavenet mü miyenler Heyet! teftisiyeye müra dürlert bulunduklan vüâyetin sıhhî caatle itîraz etmektedirler. Dün de umur ve muamelelerinden vali ile beraber mes'ul olup bütün sıhhî ka65 kişi itirazda bulunmuştur. Bu nun, nizam ve talimat ve emirlerin suretle simdiye kadar itiraz edenlerin adedi 117 ye baliğ olmuştur. Hıfzıssıhha kanununun bu maddeMüntehibi sani namzetleri lerine rağmen Istanbul Verem mü cadele cemiyetinin raporunda söyle Müntehibi sani namzetlerinin î nildiği gibi fabrikalarda çalışan asiralerî tamamen tesbit edilmiş olup meleye kimsenin bakmadığı anlaşı tabedilmektedir. Namzetlerin isim • lıyor. Tatbik edilmiyecek oldnktan sonra bu kanunun süs olsun diye mi ( Mabadi 2 inci sah^ede ) neşredildiğini Tadilât lâyıhasının ihzarına başlanıldı Fırka 40 lar heyeti vilâyet kongrelerinin tekliflerini tetkik etmektedir Ankara 22 (Telefonla) H. Fırkası program ve nizamnamesindc yapılması mukarrer tadilât için muhtelif vilâyetler kongrelerinin teklifleri merkeze gönderilmekte • dir. Bu tekliflerin Kırklar heyetin de teşkil edilen program ve nizam name encümeni tarafından tetkik ve tasnife başlanmştır. Tekliflerin her biri ayn ayrı gozden geçinl mekte ve evvelce yapılan tekliflerIe karsılaştırılarak encümenin nok • tai nazari dahilinde muaddel bir lâyiha hazırlanmaktadır. Encümen ayni program hakkın daki tetkikatına da devam etmekte •e aza ayrı ayrı mütalealarını be yan etmektedir. Encümenin maz • bata muharriri Giresun meb'usu Hakkı Tarık Bey lâyihayı hazırla maktadır. Nizamname tadili ve program hakkmdaki I&vihalar, fırka fun mayısta toplanacak büyük konC. Halk Fırkası umumî kâtibi Recep B. gresinde müzakere edilecektir. 1 Türk Ocakları Ankara'dan verilen malumata göre 10 nisanda toplanacak olan Türk Ocakları korultayında ocak • ların tâgvı kabul ve tasdik edildik • ten sonra umumî reisi Hamdullah Suphi Beyin yenî teşkilâtta hars şubesi reisi olarak çalışacağı tahmîn rdiliyor. Devlet Bankasına rağbet tahminin fevkinde... Ecnebi banka ve şirketlere ayrılan hisse miktarı tekliflere kâfi gelmedi Ankara 22 (A.A.) Devlet Bankası hisse senedatı kayıt muamelesine hararetle devam ediliyor. Bankalara kayıt için vaki müracaatlerin miktarı muntazaman tesis heyetine büdirilmektedir. Diğer taraftan al • dığımız malumata göre Merkez Bankasının teskiline dair kanun mucibince memleket dahilindeki ser mayeleri ecnebi parası olarak mevzu bankalarla imtiyazh şîrketlere istirak hissesi olarak tefrik edilen bir buçuk milyon lira hisseye mu kabil simdiye kadar bu bankalarla imtiyazlı şirketler tarafından vaki hissei iştirak talebi takriben iki buçuk milyon Iiraya baliğ olmaktadır. Neticeye nazaran tesis heyeti mez kur müesseseler tarafından bulan talep miktarmı kanun ettiği hadde irca ederek tn. vuku tayîn muayyen Mübadele işleri Altı ayda ikmal edilecek Komisyon reisi M. Holştat hükumetlere verilecek cevabın hazırlanmakta olduğunu söylüyor Türlriye ve Yunan r*"'umetleri [ nin mübade?<* i*Ierinin kısa bir zamap'n ikms11 '<abil olun olmadığınm Muh**»>ît M"bad'~ Komisyonundan sorduklarını ve komîsyonun bu suale cevan hazırlamakta o'd"5"unu yazmıst'k. Komisyon reisi M. Holştat dün bir muharririmize bu hususta denr^tir ki: « Komisyon işlerinin altı ayda bitirilmesi muhtemeldir. Ceva^'mızı bir kac güne V»^ar hazırlıyarak hükumetlere tebliğ edece*iz. Bu cevj»»> teLlI^ind^n e"vel komisv *• • > yeti umumîvesinin nazari tasvibine Meb'usluk İçin 800 müracaat vaki oldu Yeni Meclis ancak 4 mayısta toplanacak nisbetler dahilinde hiss» ayıracak ıiHiııııııııııııııııııııııiHnMinınııııııııniMiuıııııııiffliHHmiHiınmHiıııııııımuınınııiHiııııııımHiııımnınıınııınıııııınııiHnımıııııınıiHiınH Nevruz Bayramı Dün bu münasebetle İran Sefareîhanesinde bir resmi kabul yapıldı Meb'usluk için namzetliklen konulacağı söylenenlerden Hüsnü Bey Saffet Bey t Etabli vesikaları Mübadele i'lerinm bir an evvel bitiri'msi if'n ftab' ; vesü'ası tevziatile uğraçaı altınn T»Ii Mübadele komîsyonunu'» takviyesine lüzum fr,'6rülmektedir. P" münasebetle M'ihtelit M"V>adeî*» Komisyonu m**»*ke zindsn i;i at olan beş memur altıncı Tâl* *ıî"jadelc Komİ3y nuna nakledilmit*?»". *îu »uret'e «rmdilik sünde 300 «*tabli vesikası tevzii mümkün olacaktır. GHniilcüneMeki d"''uzwncu Tâli ML'badale Komisyonnnda İM az o'»n bir k»«'m monjınrlar da ya^'nda altıncı TP'Î Koni"vnn« Bundan sonra g"ıde 500 v*»»ika (onda birini) vermek usulü kabul edilmelidir. 2 Kuvvetli ihtiyatların toplan ması: Bu kooperatiflerde kâr istihlâke verilmekle beraber bir kısmı da sermayeyi kabartmak ve hiç kimsenin malı oimamak üzere şirkete verilir. Fakat, bu da lâzım olmakla beraber zamana muhtactır. 3 tstikrazlar ve mevduat: Ser maveei zib"»veti»e. yani koo»>eratJfe hâfc'm olm?«'r ve i«t'«mqr etmek f'Vrlle olnuyan bütiin istikrazlar istihlâk büvük kaidesi sunlardır: 1 Şirket kârının aza'nrına alışları nisbetinde tev7Ü; 2 Her azava yalnız bir rey verifmesl: 3 Acık kanı prensîpi: vani: Şirket aksiyonuriun onda birinf veren herke«'n mülte^ik aza olarak 4 Kon«era«f idares?n»n ve *inJn miisteMik vefc"?erine 'tevdii; 5 Ha'ka vanılan satıs kârlan n m azalara dafıtılmıyarak ihtiyata ilpvesi. IstihJâk kooneratiflerinin sermave b"'ması için de üç türlü usnl tecriibe ed«!mis*Ir: 1 Aksiyon ihracı: Bu suretle teessüste büyük müskülât vardır. Zira; aza olacak kimselerin servetleri azdır. Bundan dölayı aksiyon kıymeti küçüktür. Binaenaleyh, sermaye topIamak uzun vakte mnhtactır. Fransa'da aksiyon'ar ( l " 0 ) frankhr. HO) frankla ara oiur. İn"ilfpre'de (?.*)) franktır. Beloika'da (1) frank (25) S3n*îm dohulive vardir. Avusf"rva'rfa (10) kr<"i«îxır. Bi^m r n n V a v M ı (5) Ilradır. Bu çok olınamakîa beraber Ankara 22(Telefonla) Halk Fırkasına bugün de meb'usluk için 50 kadar müracaat vaki olmuştur. Bu surtle simdiye kadar meb'usluğa talip olanların mik ~ tarı 800 e baliğ olmuştur. M. Holştat ziî ^ıümkün olacaktır. Şimdiye kadar tstanbul'da 44 bin Rur''» *>la*>li ves'kası verilmiştir. tstanbul Trli komisvonunda sui istimal'eri taha^'«ık ed a n bazı mutavassıt'arın etabli işlerini takip et • meleri menedilmiş ve bu gibiler hakk"da t^hkikata b .slajnmıştır. kooperatiflerinin en mühim teessüs ve yaşayış çaresidir. Bundan başka, her memlekette bu kooperatifler (mevduat sandıkları) açarlar. Bu kaide ve usullerden bir çoğnna riayet etmiş ve edecek olan Çankaya kooperatifinin memleketimizde vakit gecirmeden acılması lâzım olan diğer kooneritflere örnek olmasını temenni ederek kooneratifler hakkında daha zivade tafs'lâtı önümüzdeki makalelere bırakıyoraz. ALÂETTtN CEMlL Bunlar meyanında bazı vekâlet müsteşarları, müdiriumumiler ve müdürler de vardır. Şurayi Devlet baskâtibi Saffet, Iktisat Vekâleti mukavelât dairesi muavini Enis Behiç, tstanbul polis müdür muavini Hüsnü Beylerden de bahsedilmektedir. Yeni meclis ancak 4 mayısta toplanabilecektir. ıiııımınııtnııııııııııiMiıııııııııııııııuıınıınııııııiHiıııııııııınııııııınııııııııııııiMiııııınıııınıııııııııııııınııııınııııııııııııııııııııııııiMiıııı ııııııınııııı Hidayet B. de namzet İzmir 22 (Hu. Mu.) İzmir müddeiumumisi Hidayet Beyin yeni meb'us namzetleri arasında olduğu söyleniyor. İran sefaretinde yapılan resmi kabulde bulunanlar «Nevruz» dolayısile dün tran se ) faretinde konsolos Esadullab Han tarafından bir resmi kabul yapılmıstır. Merasime tran tebaası erkânı ile tran mektebi talebesi ve mektebin bando muzikası iştirak etmiştir. Talebe Türk ve tran marşlanm teren • nüm ve teganni etmiş müteakıben konsolos bir nutuk irat ederek I • ran'ın iktisadî inkişafından ve iran tebaasının iktisadî sahadaki hare • ketlerinden bahsederek Türk milletinin de bu yoldaki mesaisini sitayişle zikretmiştir. Müteakıben hazıruna çay ve tatlı ikram edilerek merasi me nihayet verilmiştir. Dün nevruz münasibetile Iraniılar eğlentiler tertip etmislerdir. tzmir 22 (Hu. Mu.) Kırağı yüzünden tzmir bağlan yüzde elli, Kemalpaşa, Cumaovası havalisinde yüzde altmış zarar görmüştür. Izmir'de kırağının zararları •