30 Ağustos 1930 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

30 Ağustos 1930 Başkumandanlık meydan muharebesi 8 sene evvel: 28 ağustos 922 IIIIIHIHIIIHIIIIIIIIIII'llllîllll'IHIIIIIINIimiiniımıııııııının.. ı ı ııı III I lllllll 111 ] 1111 • 11 • • 11II111111111111111111111111111111 • • 11 • 1111111 • • I • 11 < lllll Camhartyet J. Trikopis Yunan ordulanmn Başkumandanı nasıl anlatıyor? «...Bir çok bataryalarımız ateş açmak vaziyetine geldikten bir dakika sonra iskât ve tahrip ediliyordu.» "Diişmanı vatanın harimi ısmetinde,, nasıl boğmuş ve kovmuştuk? .... . •.HiımillttHIIIHIIIÜIIMIimiulllllimm.i Anadolu'da yol faaliyeti Bizi ölümden, esaretten kurtaran kucîsı zaferln destanın* bizzal GAZI den dinleyiniz Yunan ordulannın münhezim kumandanı Ceneral Trikopis Mağlup Yunan ordusunun mağ lup Başkumandanı Trikopis de haIup Başkumandanı jeneral Triko pis de hatıratında büyük taarruzumuzdan bahsederken diyor ki: « Türk ordusunun tahşidatı pek büyük bir ketumiyet muhafaza edilerek ve gece yürüyüşleri yapılarak icra edilmiştir. Bu harekâtın tarassudatımuhtelife ye karşı mestur kalması için her türlü tedabir ittihaz edilmişti. Bir Türk dok toru mensup olduğu fırkanın bulunduğu mevkie nazır tepeden bile fırkayı göremedifini erkânı harp zabtlertme söylemişti. Vakit geçtikçe muharebe daha büyük bir şiddet kesbediyordu. Düşmanın iyi tarassut alâtına malik olması, topçusunun endahtını gayet isabetli icra ettiriyordu. Bir çok yüksek mevkilerimiz iki mütekabil istikametten topçu ateşine maruz kalıyordu. Bu ise mezkur mevkile ri işgal edenlerin bir cenahtan diğerine ve diğerinden berikine tebdili mevki etmelrine sebebiyet veriyor. Bir çok bataryalarımız ateş açmak vaziyetine geldikten bir dakika sonra iskât ve tahrip ediliyordu. Vesaiti nokliye ve otomobiller büyük tnhribata ueruyordu. Askerler ise dn'man topçusunun ateşi altında ez'liyordu. Mağrlup Trikopis, mağlubiyetini nasıl anlatıyor? Garbî Anadolu'nun mühim şosel erinden biri olan Aydın Muğla yolu üzerinde faaliyet devam edi yor. En mühim maniaları teşkil eden Dalma ve Kalabak çayları üstüne mecmuan 150,000 lira kıymetinde iki köprü yapılmaktadır. Köprülerin yakında resmi küşadı yapılacaktır. Dr. Fatîn Beyin katillerî Eşkıya tarafından Malazgirt kazasında feci bir tarzda şehit edilen Dr. yüzbaşı Fatin Beyle arkadaşla rının katilleri olduğu anlaşılan A» şur köylü 7 şakinin yakalandığını yazmıştık. Muş hapisanesinde bulunan bu azıh katillerin muhabirimiz tarafından aldınlan resimle rini dercediyoruz. zn, süvrilerimizin, makineli tüfekle bu zevattan biri muhterem Erkânı Harreyanında topçulanmızın, piyadelerimi biyei Umumiye Reisi Fevzl Pş. Hz. dîs. rünizin tayyarecilerimlzin ve her sınıf Diğeri Garp cephesi ordulan kumandanı askerlerimizin gösterdikleri gayret ve Ismet Paşa ve üçüncüsü de Müdafaal Bir ihtiyat kuvveti teşkilini emrettim. kahramanlık her türlü takdiratın fev Milliye Vekili Kâzım Pş. Hazretleridir. Halbuki efradın ademi icabetinden ve Ordu kumandanları Paşalar hazrata Mndedir ve bahusus askerlerimizin Yu düşman topçu ateşinden kendilerini nan ordusunun kalp vicdanma verdiği İle kolordu ve fırka kumandanları hamuhafaza etmek gayretine düşmelerindehşet haizi ehemmıyettir. O havfu rekâtı büyük bir cesaret ve meharetle 30 ağu stos akşamı vaziyeti askeriye bb'y le idi den bu emrin ; r ası mümkün olmadı Efhaşyet ve dehşet burada mavhü muz idare etmişler ve diğer bütün cüzütam [Bu hatıra Gazı Hz. nin hatıratmdan iktibas edilmlştir.] mahil olan kıtaattan başka bütün Yu kumandanlar da şayanı gıpta v« sltaylg rat mevkileirnı terkediyor ve pek güç Bu zaferîn en güzel hikâyesini, en şanlı destanı nan ordusuna sirayet etmiş bulunuyor bir hissi fedakârî ile ifayı vazife eylemlş\30 ağustos 1922 günü, Domlupınar sırtlarında lükle yeni mevkilerde toplanabiliyordu Diğer taraftan Türk kuvvetleri müte tarihin bir sahifesini kapıyan ve yeni bir sahifesini nı, o zaferi kazanan kahraman ordunun muzaffer du. Müteakıp harekât bunun şahidi kat' lerdir. Bu hareket başlamadan evvel, yani en son gün başta bulunan zevat ile sl olmuştur. madiyen yayılarak şimalden ve cenup açan büyük bir vakıa olmuştu. O gün Türk ordusu, Başkumandanı Gazi Mustafa Kemal sdylemiştir. tan mevkiimizi ihata ediyorlardı. Muzaffer Başkumandamn tarihçesini mağlup Binnetice Yunan ordusunun vicdanın birbirimize dedik kt: beş gündenberi mütevali savletlerle yerinden çıkahasü olan bu havfu Bazı kıtaatın gayrımuntazam bir hal rıp önüne kattığı düşmanı, son bir hamle ve kat'î ordunun mağlup kumandanı da itmam etmiştir. da ve fikrinde Taarruz edeceğiz, bilâfasıla de rüc'ati hattı harbin o kısmmda gayrı bir darbe ile imha etmişti. Bu, zafer, askerlik ve Başkumandan meydan muharebesi hakkında Ga • haşyet bütün Yunan milletine intikal takip edeceğiz ve düşmanı imha etmlştl. O kadar ki Adalarda bulunan kabili tasvir bir panik tevlit etmiştir. siyaset itibarile tam bir zaferdi, neticei kat'iyyeyi zi'nin zaferi müteaktp irat ettikleri nutku asağıya Yunan'lılar Türk ordusu geliyor diye ederek, nihayet behemehcd mavat* Efrat bir siper içinde toplanarak emirsiz temin eden, haksız bir istilâyı, gayrimüsavi bir har ve Jeneral Trikopis'in hatıratmdan Başkumandan firara teşebbüs ediyor, arada deniz ol fak olacağız. ve nişan almadan ateş ediyorlardı. Ovameydan muhaerbesine ait bazı par çalarını da diğer duğunu bile unutuyorlardı. Firar ede Bu kanaate sahip otaııyanlar da var* bi bitiren bir zaferdi. Bir milleti ölümden, esaret • ya doğru kaçabilenler boru ile verilen bir sütuna aynen naklediyoruz.] ten kurtaran kutsî bir zafer. mediğinden ve firar edemlyeceğini an dı. Bu kanaate sahip olmıyanlar degH (Dur! Dikkat!) emirlerine rağmen müladığmdan doalyı tecennün edenler var ordumuzun yerinden kımıldayamıyacatemadiyen firar ediyorlardı. Bir çok zatan, ikinci ordu, şimalden Çalköyü, Kırk kurtulmak imkânmı bulamıyan Başku dı. Bu meydan muharebesi düşmanları ğını ve taarruz kablliyetinden mahrum Gazi Hz. meydan muharebesini bitan boru seslerini (Ateş kes1) tarzında pınar ve onun daha garbinden sarmış oralarda bir istihkâm mülâzımlmiz var mız için hakikaten çok kahhar ve mucibi olduğu zehabına kapılan bazı kimseler şu suretle tasvir ediyorlar: anladılar. bulunuyordu. Suvarilerimize de oradan mandan Trikopis'te bakiyyetüssüyuf ile havfu haşyet olmuştur. Bu muharebe de vardı, belki de bu zehap ve bu sözlerln 30 agustosta vaziyet şoyle idi: Düş bu ihata hareketlni Efradın yorşunluğu her türlü haddlnvücude getirmiş teslim olacak adam arıyordu. Bittesadüf nin netlcesl Yunan'lıların ve Rum'ların telâffuz edilmiş olması düşmanlanmıa manın beş fırkası Domlupınar'a gitmek olan kıt'alarla fevkine çıkmıştı. beraber sıkıştırma dı. Ona haber göndermiş, mülâzlm efen kalbini sındırmıştır. Bu muharebeye çok ümitlendirdi. Bu ltibarla o sözle» ten de menedilmişti. Yalnız kendisi için bir şeyden içtinaba lüzum kalmamış di buyursun demiş ve derhal atına bln (Rum smdığı) meydan muharebesi de belki de isabet oldu. Bugün tahakkıA 13 üncü fırka kumandanı emri altın bir noktai necat kalmış idi, ki: O da Mu hareketi eden neticenin tarihimize kuvvetle şeemrolundu ve artık hiç miş ve bir kaç neferle beraber, dereye mek çok muvafık olur. refbahş olmasma delâlet etmiş oldukladaki kuvvetlere (Ateş ve ileri!) emrini rat dağı şimalindemki Kızıltaş deresi idi. bir şeyden içtinaba lüzum kalmamış inmiş, orada saffı harp nizammda bekŞimdi bu suretle Afyonkarahisar'dan verdiği zaman efrat, nahak yere kurban Bu dere ve bu derenin içi sarp patika idi. Tekmil topçularm mümkün liyen ordu bakiyyesini görmüştür. Bun tzmir'e kadar dört yüz küsur kilometro rından dolayı onlara da ayrıca teşekfcör edilmekte oluklarını ve artık harp etme lara malik bulunuyordu. Yani hareket olduğu kadar yakmdan ve hat lar derhal jeneralleri ve zabitleri ve as luk mesafe müteaddit meydan muhare etmek lâzım gelir. ğe mecalleri kalmadığını bağırarak em müşkül idi ve bunun da karşısmda süvari ta; açık mevziden ateş etmelerini em kerleri ile beraber bu zabitimizi selâm beleri de dahil olduğu halde ordularımız re ademi Ita#t gösteriyorlardı ve zabi kolordumuz bulunuyordu. Binaenaleyh rettim ve filhakika öğleden sonra düş ladılar ve arzı teslimiyet eylediler! Bu Anadolu zaferi tarih arasında bir tarafından on beş günde katedilmlş ve tan aleyhine küfürler savuruyorlardı. düşmanın beş fırkası artık tamamen iha man ateşten bir daire içine alınmıştı ve milll ordunun bu müstesna kudret ha millet tarafından tamamen benimsenen gözlerimle görüyordum ki düşman şaşAyni zamanda borazan hiç bir emir al ta edilmişti. 30 ağustos günü Toklu sivrisinde bu reketi bilhassa şayanı tezkâr bulunmuş bir fikrin ne kadar kadir ve ne muhyi bir Agustosun 30 uncu günü bu ihata ha kmlık alâimi izhar ediyordu. Yunan'lımamış iken efradın teşviki üzerine kuvvet olduğunun en güzel btr misah" lunan düşman, oraya taarruz eden kıta tur. (Ateş kes!) emrini çalmıştı. Ben o za reketini kat'î bir semere ile ikmal etmi§ lar, şimale, şarka, garbe, cenuba baş at tarafından tardedilmiş, Toklusivrisi olarak kalacaktır. man ileri atılarak askerlerin beni takip olmak için, muharebatı yakından tema vuruyorlardı. Fakat her taraf ateş ile ve onun civannda ve garbindeki mevazi e Mületimiz, tek bir adam gibi, göstepBiz bu harekâtı neticesinl tamamen etmelerini taklif ettim ve tepeye çık şa ve sevku ldare etmek, muvafık gö kapanmış idi. ayni zamanda piyadeleri limize geçmişti. Fakat düşmanın o ci bilerek yaptık, bütün bunlar belki, bü diği sarsılmaz vahdet ve gayret sayesinmak için efradın başına geçtiğiml söy rüldü. Bunun üzerine Erkânı Harbıyei miz ateşten sarfı nazar ederek, süngütün cihana hayret verecek mahiyette de bu muvaffakiyeti ihraz etmiştir. evvel düşman varda bulunan ikinci fırkası garbe çeki dir. Onun için, ordumuzun kudretini anledim. Bu teklifim de efradın itaatsiz umumiye reisimiz paşa hazretleri bizzat lerini taktılar ve biran Bu hareketi yapan bir ordunun babalebilen birinci ve yedinci fırkalarla birşimale, iklnci ordu cihetine ve süvari mevaziine giımek için saldırdılar. liğile karşılandı. lamıyan veya anlamaktan âciz olonlar larmdan ve analarmdan ibaret olan leşerek, tekrar mukabil taarruza geçnezdine gitti. Ben de Bir çok erkânı harp zabitleri efrattakı kolordusu Bu son vaziyetten iki buçuk saat son miştir Orada zayıf bulduğu kıt'amızı bu muazzam eseri gayrımuntazır dir te mületimiz, bütün cihana karşı en yükzamanda Cenupta birinci ra süngülerimiz düşman göğsüne girmiş sadüf eseri göstermek istiyorlar Fa sek mevkii hürmeti ve mevkii izzeti kabu ademi itaat hissinîn umumî olduğunu ayni biraz da geri sürmüştü. Fakat buradaki kat hiç bir vakit öyle değildir. Harekât ordu nezdine gittim. Birinci ordu ve mes'ele halledilmiş ve şayet zabitan ateş ve harp emrinde zanmıştır. Mületimiz bununla biperva bulunuyordu vaziyeti icap eden Ayni zamanda gece hulul ediyordu ve kıtaatımız takviye edilerek, ertesi gün bütün teferruatına kadar tamamen dü iftıhar edebilir. Bu, en kuvvetli şeraitle israr edilecek olursa efradın zabitana karargâhmda bu üç düşman fırkası tekrar mağlup e şünülmüş, tesbit edilmiş, ihzar edilmiş. karşı silâh istimal edeceklerini ve bu lere izah ettim ve tekmil, bütün kıtaatı sanki zulmeti leyil pek feci olan bu manhakkıdır ve ben, böyle bir milletin âziz yolda tehdidat vuku bulduğunu söyle seri bir taarruza teşvik ettim ve oradan zarayı enzan cihandan saklamak için dildl ve üşşak istikametine atıldı. Eski idare edilmiş ve intaç edilmiştir. bir ferdi olmakla en büyük saadeti hisda dördüncü kolordu kumandanmm ya şitap ediyordu. Hakikaten bu harp cep şehir'de bazı rüc'at alâimi görünmeğe Düşman ordusu taarruzumuz karşı sediyorum. diler. başladı. Düşmanın burada beş fırkası smda, bu felâkete duçar olmamak icin Bu muharebe meydanlarında emsal^ tkinci kolordu erkânı harbye reisi, nına gittim. Vaziyet o kadar cazip idi ki heslni ertesi gün gezdiğim zaman teesimha veya esir edlldiği gibi, düşmanın ne yapmak lâzım gelirse hepsini yapsiz kahramanlıklar ve şehamet gösterhiç bir ferdln harbetmek istemediğini daha ileriye kadar gitmekten men'i ne sürden men,i nefsedemedim Bir asker ve efradın zabitanı tehdit etmekte ol fis edemedlm. Çalköyü yakininde bir ye için ve her hangi bir asker için, bu vazi mağlup üç fırkası İzmir istikameti umu maktan geri durmamıştır. mis zabitlerimizin, neferlerimizin ve kuduklannı söyledi. O zaman askerleri re gittim. Burası düşmanın mevzi almak vet mucibi tessürdür Fakat Allahın bun miyeslnde rüc'at ediyor, Eskişehir'deki Hakikaten, ordumuzun öyle hareket ede mandanlarımızın her biri ayrı ayn bir hattı harbe getirmek hususuna ikna et üzere bulunduğu bir yer idi Oradan mü lara bunu mukadder etmiş olmasma düşman grupu bir fırkası ayrılmış oldu ceğine, böyle kahhar bir netice alacağı menkabe, bir destan teşkil eden haremeğe tekrar çaşlıtım. Buna mukabil şahedeme göre; Uşşak'a dönen düşman göre, burada bu vaziyete girenler asker ğu halde, rüc'at alâimi gösteriyordu. Bi na benim kanaatim vardı. kâtını kemali tebcille, hurmetle ve takefrat, derhal ateşin kesilmesini istedl kuvvetleri doğrudan doğruya Yunan Baş değildir; bunlar her halde caniler ve naenaleyh meydan muharebesi hitam Kemali hürmet ve tebcil ile zikretmek dirle yadedıyorum. Bu şehamet meydanbulmuştu. Filhakika 26 ağustos sabahı mecburiyetindeyim kı, doğrudan doğru lannda rahmeti rahmana kavuşan şü ler. kaitllerdir. kumandanı Trikopis'in tahtı emrinde Böyle bir vaziyet ve her türlü müda olarak, Çalköyü garbinde Aydemir A Artık düşmanın beş fırkası, tabiî pek başlıyan ve beş gün beş gece devam eden ya harekâtı askeriye ile alâkadar ve bu hedamızm muazzez ervahma hep beraîaanın artık mümkün olmadığına dair datepe Ağaçköy mevkilerinin teşkil cok zayıata duçar olduktan sonra. mü Afyonkarahisar Dumlupınar meydan nu ihzar ve idareye memur olan her uç ber fatihalar ithaf edelim. En son sözüm budur: Şehamet mey «abitanm mütteflk fikri karşısmda kala ettiği bir daire halinde idi ve arkasmı da tebakisi arzı teslimiyete başladı Bu te muharebesi hitam bulmus. ve düşmn zat ta benımle tamamen hemfikir idiler. danmda ölenlerin analarını ve babala selliım muamelo<:i bir kac gün devam kuvvayı asliyesi imha edilmişti. rak 1155 rakımlı tepe üzerlne beyaz Kızıltaş deresine vermis idi Birincl ordn Zikertmek mecburiyetindeyim ki Ayni Bu meydan muharebesinin esnayı ce kuvvet ve kanaat ile bana iştirak eden rmı taziye değil, fakta tebrik edelim. bayrak çekilmesini kabul ettim.> kıtaatı da, bu daireyi şarktan ve cenup etti ve sonra şuraya buraya baş vurup