26 Mart 1965 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 34

SİNEMA sında yıllardır süren bir soğuk savaşa yol açmış- yönetmenler haklarını ko- rumak üzere ilk defa 1936'da "Direc- da birleşmişllerdir. netmenler Sendikası'nın o vakitten- beri başkanlığını yapan ünlü yönet- men Frank Câpra,sendikanın kuru- luşundan üç yıl sonra "New York Ti- mes"e yazdığı bir mektupta, durumu şöyle özetlemektedir: . "Hollywood'ta filmlerini istediği gibi çevirebilen ve montajı üzerinde SÖZ sahibi olan .yö- yapımcılardan tek isteğimiz de şu ol- du: A filmleri için iki haftalık. B filmleri için bir haftalık hazırlık sü- resi. Bir de filmlerin kaba montajı- na nezaret etmek... Bugün yönetmen- lerin & 80'i çevrilmesi gereken sah- neleri, nasıl çevrilmesi söylenmişse, hiçbir değişiklik yapamadan, öyle çe- virmektedirler. Yönetmenlerin 92 90'- ının da ne senaryo, ne de montaj Ü- zerinde söz hakkı vardır. Yönetmenin işi diye bilinen bir sanat için doğrusu acı bir durum 30 yıl savaşının sonu Amerikan yönetmenleri ile sinema endüstrisinin başında (o bulunanlar arasındaki bu "otuz yıl savaşı" an- cak geçenlerde "Amerika Yönetmen- ler Sendikası" ile "Sinema ve Tele- vizyon Yapımcıları Birliği" (Associa- tion of Motion Picture and Television Producers) arasında imzalanan dört yılık otoplu sözleşmeyle sona erdi. Yedi aylık çetin bir pazarlıktan son- ra varılan bu anlaşma amerikan yö- netmenlerinin otuz yıllık hülyaların- dan bazılarını Oo gerçekleştirmektedir. Sözleşmenin bu bakımdan en önemli bölümü, iki sayfalık Yaratıcılıkla il- gili haklar" bölümüdür. Gerçi sözleş- menin ilk paragrafında "iş, ve sanat yönünden film için kesin kararı ver- mek yapımcıya aittir" denilmekle son sözün yapımcıda kaldığı belirtilmek- karart bu kurul verecektir. "Yaratıcılıkla ilgili haklar" o bölü- münde yönetmenlerin sağladıkları ka- 34 zançlardan bazıları şunlardır: Yapım- cı, filmin çevrilişinden, önceki hazır- ngi S gö- rüntü yönetmenini, oyuncuyu, mon- tâjcıyı ve yönetmen yardımcını film- de çalıştıracağını yönetmene önceden, bildirecek, bu konuda yönetmenin de düşüncesini alacaktır. Senaryoda ya- pılacak - bütün değişiklikler veya se- naryocunun değiştirilmesinde de ya- pımcı yine yönetmene ( danışacaktır. "İkinci çevirim birliği'nin çalışmaları yönetmenden habersiz' yürümiyecek- tir. Filmin çevrilişi sırasında yönet- men günlük çekimleri -seyretmek hak- - evet. o bütün bir hak olarak tanınmıyordu -! ratıcılıkla ilgili haklar" çevirim son- rasını da içine almaktadır. Özellikle montaj konusu bu bölümde en önem- li yeri tutmaktadır. Toplu sözleşmede herhangi bir kaçamağa, ga meydan vermemek için “yönet- men montajı" adıyla yeni bir terim ortaya atılmıştır. Buna göre, yönet- men kaba montaj üzerinde olduğu ka- dar ince montaj üzerinde de söz sahi- bi olmaktadır. Yine bu sözleşmeyle, amerikan yönetmeni ilk defa olarak, negatifin montajına geçilmeden ön- ce filmin kesin montajını perdede seyretmek imkânını kazanmaktadır Amerika odışındaki (o yönetmenler için çok basit gibi görünen bu haklar, böylece otuz yıllık bir mücadeleden sonra hukuki bir metin olarak ortaya konulmuş bulunmaktadır. Bunun, a- merikan sinemasının gelişiminde bü- yük bir rol oynıyacağı muhakkaktır. Kaldı ki "Amerika Yönetmenler Sen- dikası" bunu bir "ilk adım" saymakta, dört yıllık sürenin sonunda "yaratıcı- lık hakları"nı daha da genişletmeği tasarlamaktadır. anlaşmazlı- (Basın A: 1461) - 192 AKİS, 26 MART 1963