9 Mayıs 1939 Tarihli Yeni Sabah Gazetesi Sayfa 5

P| Yazan ? Generat RZMNCAN ERZURUM. KURTULUZU Kâzım Karabekir İKTİBAŞ VE TERCÜME HAKKIİ MAHFUZDUR ürk Evlerine Taarruzlar Evlerinden Götürülen Müslüman Halkın Âkıbeti Meçhul Kalıyordu 1 Beyazıt kulesinin içindeki camiişerif ve kumandanlığın selâmlığa giren kapısı Şehrin ötesinde berisinde zuhur eden yangınla- rın söndürülmediğini ve gece vakti Ermeni milisler tarafından islâmlardan ihtiyar ve hastaların bile ev- lerden toplanıp bir semti meçhüle gönderilmekte ol- duğunu doktor Zavarife söylediğim zaman yangın. Jarın itfast ve islâmların toplattırılmaması hakkında emirler verildiğini bildirdi. Doktor Zavarif ile akdemce geçen mübahaseleri- mizde kendisi hükümet azasından bulunmak sıfatile biç bir güna yolsuzluk yapılmamasını son derece ar- Zu ve buna bütün kuvvetile çalışacağını söylerdi. Ge- rek bu've gerek bunun emsali olan Ermeni mütefek. kirlerinden hep bu yolda muvafik fikirler işitirdim. Yüreklerinde ve fikirlerinde ne maksat beslediklerini bilmem, ancak lisanlarından Ermeni mütefekkirleri arasında kital ve yağma fikrinin mekruh olduğunu alenen söyliyenlerin mevcut olduğu — gayrikabili in- kârdır. Doktor Zavarif Ermeni mefküresini benden daha iyi bilmesi lâzımdır. Andranik tarafından veri len kararın sureti icrası hakkında bazı güna müza- kerattan sonra herkes evlerine dağılmıştı. Erzurumda / sebat etmek meselesine gelince eri hattaki tahkimatın kuvveti ve müdafünin kes- reti itibarile yalmız Kürtlere karşı değil — muntazam kataata karşı bile - kırk iki gün - müdafaa edilirdi. Mütareke müzakeresi hengâmında Kürtlere söz geçi- remediklerini Türkiye hükümeti resmen bildirmiş ol- makla Kürtlerin hücumuna kargı her türlü tedabir ittihazı bizim borcumuz olmuştu. Gece haneme avdet ederken yangınların söndü. Tülmüş ve her güna yolsuzluklardan eser kalmamış olduğu görülüyordu. Karargâhıma avdet edince top- Jarın tahribi için lâzımgelen emirleri verdim. iki gün zarfında bunlar tahrip olunabilirdi. Piyadelerin gece karanlığından bilistifade siperleri terkettiklerini va- bitlerimin raporla ından anlıyordum. Bir çok uğraş. fıktan sonra telefonla miralay Moreli bulup aldığım haberleri kendisine söyliyebildim. Buna karşı tedbir. ler alıp takviye kıtaatı gönderildiği cihetle bu hu. #ustan dolayı hiç bir tehlike meveut olmadığını bil dirdi. Haneme gidip gece saat birde yattiktan sonra iki İle üç arasında şehirde tek tük silâh sesleri işitilmeğe başladı. Tıpkı geçen günlerde olduğu gibi sokaklarda Ermeni sesleri, balta sadaları, kapıların kırılması, Ahalinin cebren götürülmesi - gürültüleri - işitilme; başladı. İki düşünce beni pek sıkmağa başladı. e 'velâ içinde bulunup ta meseleyi gözlerile görmiyen. kerin bu (Hürriyet Mücahitleri) Eörmeni eşkiyasının yaptıkları vahget ve rezaleti Rus zabitlerinin müsan. Gesile yaptıklarını zannedip Rus zabitlerinin de Er. menilerle birlikte lekelenmesini saniyen gehre taar: ruza başlıyan kitle arasında muntazam Osmanlı kı. kaatı dahi bulunmak ihtimali olduğundan ve halbuki Başkumandanın kararı ye emri ve arzusu muntazam Haıtaatla harbetmek olmayıp şehrin tahliyesinden iba- ret olduğundan bu cihetle dahi bir avitefehhm hu “ali, İKi mühim sebeplere karşı berveçhikti mukar Sabahleyin erkence Miralay Morele gidip kat İki teklifte bulı ha a İ tatil etmek ikti darında değilse topların bir kısmını Ermenilerin t tüno çevirip iptida teklif etm T ateşle lcbar 'etmek. Saniyen derakap mükâleme memurları gön. Gererek harekâtı barbiyenin tatil ve iki gün zarfın. a kan dökülmeksizin Erzurumun tahliye ve te edileceğini Osmanlı kıtaatına bildirmek ve Ersuru. mun tahliyesi esnasında Ermenilerin kital yapama. maları için Rus zabitlerinin kumandası altında Ere menisiz müfrezeler teşkil edip kitale silâhla müma- 'ncat etmek vesairedir. Erkence yüzbaşı Julkeviç ile birlikte miralay Morele giderken yolda topçu cepha- 'ne deposunun önünde buna memur olan mülâzımısa- ni Bağratonyana rasgeldik. Ricat emri verildiği için cephanenin infilâk ettirilmesini arzu ediyorsa da bu bapta benden emir alınması lüzımgeldiğini söyledi. Buna hayret ettim. Çünkü cephane deposu miralay Duluhanofa aitti. Maamafih cephanenin infilâk etti. rilmesi hakkında topçulara hiç bir emir verilmem olduğundan bu infilâktan bütün Rus zabitlerile bir likte şehir halkı da müteessir olacağından infilâk et- tirilmemesi lüzumunu söyledim. İkna ederek cepha- neyi kurtardım. Miralay Morelin karargâhına yak- Jaştığımda herkesin kaçmakta olduklarını gördüm. Karargâhın karşısındaki Amerika konsolosunun evi tamamen tutuşmuş ve yanmakta olduğunu gördüm. Miralay Morel ile Torkom beygirlerine binmişler ve eşyalarını bir otomobil ile bir kaç arabaya tama- men yüklemişler, firara hazır bir halde bulunuyor. lardı. Saat sabah yedi idi. Ahvalin ne merkezde oldu. Zunu sorduğumda — sabah beşte ricat emri verildiği halde henüz bu emrin bana vasıl olmamasından bir gey anlıyamadığını söyledi. Korktuğum başıma gel- di. Rus zabitanı ve topları himayesinde - Ermeniler firara muvaffak oldu. Rus zabitanı toplarını bizzat kendileri idare etmek şartile mütaarrızini tevkife ça- Jışırlarken Ermeniler geride rahatça - katlikm yapıp firara muvaffak olmuşlardır. Kendim gelmeseydim ricat emrinden hiç bir Rus zabitinin haberi olmuya- caktı. Evvelce vekayle dair mümkün olduğu kadar az malümat verdikleri halde bana hiç aidiyeti olmu. yan tamimleri ve emirleri de gönderiyorlardı. İlk işim piyade mermilerine karşı muhafazalı ceketlere bürünüp Kars şosesinde serbestçe firara koyulan ce- #ur (!) Ermenilere son teşekküratımı ifa etmek için Mecidiye tabyasına koşup bunları şarapnol ile güzeles bir selâmlamak olacaktı. Ancak firariler arasında hiç kabahatsiz bazı kimselerin de zarar göreceklerini düşündüğüm için bu fikirden vazgeçtim. Erzurumda daha bir çok ahali ve çoluk çocuk kalmıştı. işte Ermeni fatihlerinin bu veçhile Rus za: bitlerini aldatmalarından dolayı toplar tahrip edile. memişti. Hemen karargâha avdet ediyorduk. Yolda korkularından akılları başlarında kalmıyan bir çok Ermeni firarilerine rasgeliyorduk. Yollar firarilerin attıkları eşya ve malzeme ile dolmuştu. Yollar geçil: mez bir hale geldiğinden sokakların biraz daha ten- hasına sapmıştık. Burada bir çok insan feryatlarile yaylım ateşe tesadüf ettik. Sokakların dönek mahal. lerinden ileride ne olduğu görülmüyordu. Yalnız kar Jarın Üzerindeki kan lekelerinden bu civarda muhare- be cereyan etmekte olduğuna hükmederek geri dön dük. Dörtyol ağzına gelince arabadan inip yaya yü. rümeğe başladık. Sokakların birinden milis kuman. danı Ermeninin at üstünde olarak çıktığını görünce tahminimde aldanmadığıma hükmetti avdetimde piyade ( Karargâha birlikte ricat etmeleri için ba. taryalarıma emir verdim. Topçu zabitlerinin ayrıl. ması için nakliye arabalarının verilmesini emrettim. Nakliyedeki arabacıların daha geceden kâmülen fira 4 oldukalrını öğrendik. Baştan aşağıya kadar fişekli Ermeni firari ne ferleri hayvanları arabalardan söküp bir beygir ikişer kişi binerek Krsa doğru firara koyulmuşlar. (Devamı var) Büyük Britanya Donanması Denizlerde Hâkimiyet, İngiliz imparatorluğunun Hâlâ Değişmiyen Ana Prensibidir Britayna imparatorluğu nazarın. da deniz kuvvetleri, dünya yüzünde bâkimiyetin esası olarak kalmakta- dır. Bu sebepten denizlerde hâkimı. yet, İmparatorluğun henüz değiş. Miyen bir ana prensipidir. 1939 se nesi İngiliz bahriye tarihinde misli görülmemiş bir faaliyetin devamı- 'a sahne olacaktır. 31 martta niha- 'yet bulan 1938-1939 mali senesi zar- fında Büyük Britanya milli müda- faaya 388 milyon sterlin sarfetmiş. tir. Yeni mali sene zarfında bu mik- tar 523 milyon sterlin olarak hesap edilmektedir ki bahriyenin hissesi takriben 150 milyon raddesinde gö- Tülmektedir. Şimdi hali inşada olan gemilerin yükselen rakamlarını gözden geçi zelim: 1935 senesi 1 şubatında bu zakam 139300 tona baliğ oluyordu. Bu miktar, 1987 1 kânunusanisinde 875700 ton; 1 kânunusani 1938 de BAT000 ton olarak kendisini göste- riyordu ve gelecek 31 martta da to- 'naj miktarı 659.000 tona çıkacaktır. Birinci Deniz Lordunun 1938 sene- Si raporu, yapılacak yeni / inşaatın Jistesini ihtiva etmektedir. Bu inşa. atta: İki hattıharp gemisi, 1 tayyare| 'ana gemisi, 4 kruvazör, 2 muhrip fi- dotillâsı, 4 denizaltı gemisi, 20 seri muhafız, 10 mayin tarayıcı gemi, 1 seri mayin gemisi, 1 lanstorpil mo-) törleri sefinesi, 1 nehir ganbotu, 1 hastane gemisi, 6 torpil atacak mo- tör, 1 açık deniz romorkörü, birkaç parça da muavin gemi mevzubahs- tır. Ayrıca krala mahsus bir de yeni yat inşa edilecektir ki, icabında bu gemi hastane gemisi olarak kullanı- habilecektir. Bu Jistenin başında gelen iki ge- ni 40 bin ton hacmi istiabisinde ola- 'Caktır. Bu rakamlar, Britanya Ami- Tallığının, vakit geçirmeden, deniz küvvetini yükseltmek gayesini gös- termektedir. Az bir zaman içerisinde mümkün mertebe en büyük, en süratli ve en kudretli harp gemilerini sinesinde toplayan bir deniz kütlesi vücude getirmek istemektedir ve bunların süratleri de, halihazır filolarında cabeden 30 milden olma: mak cihetine gidilmektedir. Beynelmilel bir buhran takdirin- de, bugün İngilterenin istifade ede. 'ceği zırhlı sefineleri, iyi müsellâh, fakat yeniden düzeltilmelerine rağ 'men sür'at noktasından aşağı olan beşer hat zırhlısından müteşekkil iki filo teşkil etmektedir: Ramillies, Resolution, Revenge, — Royal-Oak, Royal-Sovereign. Bunlar, 1914, 1915 ve 1916 da denize indirilmişti. 29 bin fonü tecavüz. etmektedirler. -Top kudreti: 380 mmn. lik 8, 152 mm. Tik 19 parçadan müteşekkildir ve ayrıca 102 mm. lik 12 tayyare defi topu vardır. Ve beş tane Gucen-Elisabeth, tipi sefinelerin tonajı biraz daha fazladır. Malaya ve Barham 31100 ton, Vallant, Warspite, Gueen-Eli- sabeth 30600 tondur. Bunlar daha eskidir. Zira denize indirilmeleri ta. rihi 1913 ile 1915 arasındadır. Silâh kudretleri aşağı yukarı ilk beş zırh. Tininkilerle müsavidir. Yalnız bu tip zırhlıların sürati daha fazladır. Yanl birinciler 22 mil yaparken, iki Malaya 25 mil, üç Çüeen-Elisabth 24 mil gitmektedirler. İogilizlerin müttefiki Franız domanması Bir geçit resmindi Bundan başka 1925 te denize indi- rilen Nelson ve Redney daha fazla| cektir. tonaja maliktirler: 39950 ton. Bu süretle, eylülde - faal servise Harptenberi inşa edilen yegâne | girecek Alman ve İtalyan hat gemi- İngiliz sefineleri bunlardır. Silâhla- | lerine karşı icabında karşı koymak ı müthiştir. Esas top kuvveti, 408| hususunda İngiliz - Fransız anlaş. mm. lik dokuz parçadan, *âli top| ması için Fransız Dünkergue ve küvveti, 152 mm. lik 12 parçadan | Serasbourg zırkihlarının ehemmiyeti müteşekkildir. Ayrıca 127 mm. lik 6| büyüktür. tayyare defi topu, iki denizaltı tor- | — ingilizlerin mevzubahs yeni ge- pili atmıya mahsus cihazı, bir veya | mileri Vaşington itilâflarının müsa. iki tayyare de vardır. Taarruz kud- | ade ettiği azami hacim üzerinden, reti cihetinden bunlar dünyanın en | yanı 3000 ton üzerinden yapılacak birinci gemileridir. Denizaltı kuv-| tr. Esas top Kuvveti 356 ma lik on bir himayeye malik oldukları | toptan ibaret olacaktır ki, bu da var gibi, üç de zırhlı köprü vardır. Yak-| satidir. Zira Vaşigton itilâfları 406 niz asri tabiye ihtiyaçları için sü-| mm. lik kalibreye müsaade etmek, ratleri azdır. Yalnız 23 buçuk mil. | tedir. Britanya — donanmasının / yegâne | Bu gemiler, çok kuvvetli bir mu: eezi büyük sefineleri, Renown, Re-| nafaza tertibalina Tmalik oldukları palse ve Hood harp kruvazörleridir. | çai süratleri de 30 milden aşağı l İlk iki tanesi, 1916 da yaplımışsa da, | mayacaktır. Bu gemllerin bet birey Şimdi. tamamen yenileştirilmiştir. | ga y çaktar u Bemilerin her birin. 3200 ton hacminde 38 mm. lik 6 topu, | Ji 16 ye do . Tik S Tare açi ŞÖ2 n lik 12 topu, 588 mm, Nk iki| Gefi toplarına malik olacaklardır. torpil atmıya mahsus cihaz ve dört | “Bunlardan Dükeci-York Bestiy tayyare vardır. ve Yellicoe 5 mayıs, 1 haziran ve 20 Hood, hakikt bir muharebe devi-| temmuz 1937 tarihlerinde tezgâha | sir. tmkân nisbetinde her türlü ta-| girmiş. ayni tip demilerdir. arruza karşı muhafaza edilmiş ve | * 19381900 programında ve bü ses bali hazırda su üstünde yüzen en) peki programda görünen diğer döri büyük harp gemisidir. Yalnız eski-| Büyük sehlı da S0 n ae d ni dür. Yani 22 eyll 1918 de denize in- | geçmiyerekler ve 408 n İ lapı dirilmiştir. Hacmi 42100 tondur. 380 D Tella Fülecekierdi . Jik sekiz topu, M0 mm. lik 12 “Tion ve Temerani 21 gibat 1899 topu, 102 mm. lik seki da smarlanmıştır. Mecmü olarak, 30 topu, 538 man. lik vekiz torpil atmı-| mif şüratle seyredecek yeni zırhir ya mahsus cihazları vardır. filosu 395000 tonu geçecektir. Faal Bu suretle cski zırhllar ile yeni| servisteki müharebe kruvazöflerile yapılanlar arasında oldukça tehli-| 1 nişan 1M0 ta Büyük Britanya, keli bir fasıla vardır. 441000 tona malik olacaktır ki, buna, 35000 tonluk King-George V ve| üç Clemencesu tipi zırhlıları d 1, Pricne>of-Wales ismindeki (ilk hat| ve edilmek şartile 100000 tona baliğ gemileri inşaat tezgâhlarında ancak | olan Fransız aırklıları da ha yirmi beş ay kalacaklar ddt İndirilmelerinden 13 ay sonra İnci-| ““Buna mukabil-35000 tonluk dört liz filosuna iltihak edebileceklerdir. | vahidin rakamı kabul el Ct Yani aşağı yukarı 1940 senesi bida- | tile Almanların 212000 ton, İtalyan. yetine doğru. Jarın da 140000 ton zırhlıları l Diğer Üç tanesi, Düke-ot-York, | caktır. Bu suretle 1940 ta ve hele Besttey ve Yillicose'adn iük iki tar| 1942 den itibaren İaikiyet eztei blr nesi 1940 bidayetine ve üçü de 1941| hal kesbedecektir. bidayetine doğru faal bir hale gele- tayyare defi| ve denize T İogilizlerin bali inşada meşbur Beşinci George gemisinin müstakbel şekil