3 Mart 1956 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 19

METEOROLOJİ Zelzele Bin dert O gecenin ertesi günü Ankara rad- yosunun haberler servisini dınlı- yen Eskışehırlılerın hayretler içinde kal imkan yoktu. Sanki, Eskışehır her gün bu türlü yer sar- sıntılarına maruz kalır, sanki Eskı- şehir'de 20 şubat gecesi gece 2 de vuku bulan zelzele ahvali tabiiye ve adiyedendir. Tabii bir felaketin, hele bir şehrın yüzde seksenini peri- şan eden bir afetin üzerinde bu ka- dar ehemmiyetsiz imiş gibisine dur- ak, adeta söylemekte n çekınmek Eskişehirlileri son dere üzmüştü, nitekim mahalli gazeteler ertesi gü- nü bu hareketi alabildiğine tenkid e- diyorlardı. Eskişehir'de vuku bulan zelzele- nin hasarı, tahribatı ve şiddeti pek olm uştu Kısa fasılalarla za- man zaman bir kaç gün devam eden zelzele, şehrin içini adeta bir harabe- ye döndürmüştü. —Evler, binalar yı- kılmıştı. Oturulabilir nisbette ev yüz de kırkı geçmiyordu. Şehir ıçındekı bazı fabrikalar tehlike — arzediyordu Temelleri oynamıştı. Tahribat sade- ce şehrin içine inhisar İ Ayni zamanda, Eskışehır vılayetının bir çok köy ve kazaları i durum- da idi. Mesela Çukurhısar ve ona bağlı dokuz köy felâket sahasının i- çinde idı Buralarda da evler yıkıl- Mmış, a da insanlar sokaklar- da kalmıştı Halkın büyük kısm ce ve gündüz sokaklarda idi, temelinden sarsılmış o ahşap evlerın yıkılması, yeni kayıplara yol açm: sı kabildi. Halbuki, tedbırlerdekı noksanlık, hemen meselenin vüs'ati- ni kavrıyarak harekete geçememek, hadiseyi saat ve saat daha da elim bir hale getirmişti. Eskişehir sokaklarında yorganlar ve yorganlara sarılmış sarı insan yüz lerinden geçılmıyordu Zelzeleııııı tah- rip ettiği Porsu eh- didi de bunların, uzerıne eklenmişti. Eskişehir sudan çektiğini bilirdi. Su ların baskım bir kaç sene devam et- büyük — mahalleler bu baskın zaman geçmemişti, şimdi de zelzele Eskişehir'i tahrip ediyor- du. Adeta bir kaç yıldır. tabiat, Es- ki şehire düşman kesilmişti yip gitmişlerdi. Buacının üzerinden daha ço Zelzelenin sebebi Dünya haritasına bir göz atılacak olursa, Türkiye diğer bazı mem leketler ile birlikte zelzelenin en çok tahribatına hedef olabilecek sınıfın içine girerdi. Hakikaten dünyanı Jeolo_ıık yapısının en f: zelzele görmesi mümkün olan memleketlgri arasında, belki de ikinci olarak Tür- kiye'yi zikretmek lâzım gelirdi. Gel- miş geçmiş büyük zelzelelerin tarih AKİS, 3 MART 1956 çesıne bakılacak olursa, Türkiye di- ğer memleketlerin yanında kıdemli bir mevkie sahipti Dünyanın en büyük zelzelesi muhakkak ki, 1703 Japonya zelzelesidir, iki yüz bin in- sanın hayatına mal olmuştur. Mem- leketimizin en büyük zelzelesi de Er- zincan zelzelesidir ve on bin vatan daşımızın canını götürmüştür. Türkiye'de bundan başka büyük zelzeleler olmuştur. Adapazarı, Mnş, Balıkesir ve Torbalı zelzeleleri bin lerce insanın ölmesine sebep olmuş— tur. Jeoloji ilmini tetkik edenlerin bu- gün üzerinde durdukları bir kaç tez vardır, fakat hiç birisi de zelzelenin kati tarif ve sebebini vermiş değildir. Zelzeleyi iki kısımda mütalaa etmek, iki sebebe bina ederek üzerinde dur- mak icap etmektedir. İlim adamları bu iki türlü zelzelenin adım şöyle sı- ralamaktadır: Tektonik ve volkanik zelzeleler Tektonik zelzelelerde toprağın alt tabakalarının harekete geçmesi, yer değiştirmesi, büyi kompartmanla- rın çökmesi bahis konusudur. Arzı soğumuş olan kabuğu çekırdegıne yani ateş halinde olan merkeze uya- bilmek için tabaka tabaka kıvrılır Ve yer değişir. Zelzelenin düşünü- len bir sebebi budur. Volkanik zelze- leler, ateş halinde olan kısmın daimi snrette olmasa bıle, birdenbire yuka- oğru indifa etmesinden hasıl 0- lur Tehlikeli olan zelzele tipi de bu- ur. Tektonik zelzeleler diğerine na- zaran daha az tehlikeli, daha az in- san ve mal kaybına sebeb olacak şiddettedir. Halbuki, volkanik olan- ların kısa, fakat çok sert darbeli ol- ması neticesinde — insanlar ölmekte ve kocaman şehirler yerle bir olmak tadır. Eskişehir zelzelesi tektoniktir. Bu bakımından bin kılması, zel- zelenin çok kuvv le hissedilmesi ta- biüdir.. Toprak tabakalarının henüz i- yice yerleşmemiş olması zelzelenin kısa fasılalarla tekerrür etmesine de yol açmıştır. Son zamanlarda, zelzelelerinin o0- luş teorılennın anına bir üçüncüsü ilave edilmiştir Bu yeni düşünce tarzı, üzerine geniş münakaşa çek- miş, müspet veya menfi — tarafları uştur. Bu yeni fikre göre, zelze- lelerin oluşlannda hava — şartlarını, atmos urumunu hesaba katmak şarttır Atmosferın arzın kabuğuna yaptığı şıddetlı basınç zelzelenin oluş alınmalıdır. Ni- tetkik eden bir ilim nın zaman zaman arzın kabuğuna şıddetlı baskılar yaptığım da kabul etmiştir. Bu yeni düşü tarzı he men ütün ilim adamları ta- rafından kabul edilmemiş — olmakla beraber, bu tesirin de zelzelenin oluş sebeblerine ilave edilmesinde fayda ol uğu herkes tarafından kabul edil- mektedir. Ni tekım hava degışımlennın dün- amız Üüze irleri ve mey- dana getırdıgı felaketler sadece* zel- zeleler değildir.. Havanın ani deği- şikliği neticesinde su baskınları, şid- detli fırtınalar da olmaktadır. Bil- hassa su baskınları havanın ani de- ğişiklikleri ile sıkı sıkıya ilgilidir. Milyonlarca metre küp suyun bir an ünyanın bir bölgesini tedbirsiz yakalıyarak yeryıızune ınmesı netı— cesinde s büyük taşm lar ve şehırlerın bu baskın sonunda Eskişehir halkı çadırlara sığındı Habersiz gelen felâket £.