13 Ağustos 1955 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 27

F E N Jeofizik Suni peykler havalanıyor O gün Beyaz Saraydan yepyeni bir mesele hakkında önemli bir teb- liğ yapılacağı gazetelere haber veril- mişti. Amerikanın belli başlı bütün gazetelerini temsil eden 50 kadar mu- habir belirli saatte Beyaz Sarayın toplantı odasına girdikleri Zzaman karşılarında Eisenhower'in pek iyi tanıdıkları basın sekreteri James Hagerty ile birlikte hiç tanımadıkla- rı beş kişinin durduğunu gördüler. Hagerty bunları, kendi sahalarında çok temayüz etmış ilim adamları o- larak takdim etti. Sonra, şimdiye ka- dar yalnız atom 1şlerıyle uğraşan i- lim adamlarını tanımış olan politik muhabirler bu yeni sahanın ne ola- bileceğini düşünürlerken, Hagerty şu tebliği okudu: "Amerikanın Temmuz 1957 ile Aralık 1958 arasında dünya etrafında dönecek küçük peykler in- şa etmesine dair hazırlanan plânı Cumhurbaşkanı tasvip etmişti. lelikle tarihte ilk defa olarak İi adamları dünya atmosferinin dışın- daki bölgede devamlı rasatlar yapa- bileceklerdir. Bu program 1957-1958 arası için tesbit edilen milletlerarası Jeofizik senesi çalışmalarına Ameri- kanın yardımı olarak düşünülmekte- dir. Dolayısiyle peyklerde elde edi- lecek ilmi bilgiler bütün milletlere bu arada Ruslara da bildirilecektir." Hiç beklenilmeyen bu tebliğin u- yandırdığı şaşkınlık geçtikten sonra gazeteciler hazır bulunan ilim adam- larına hatırlarına gelenleri sormaya başladılar. Verilen cevaplarla prog- ram yavaş yavaş meydana çıktı. Su- ni peyk denen şey aşağı yukarı bir basketbol topu büyüklüğünde bir ci- sim olacaktır. Bu cisim roketler (fü- zeler) vasıtasiyle göğe 320-480 kilo- metre kadar yükseğe fırlatılacak ve bu yükseklikte saatte 29000 kilomet- relik korkunç bir hızla dünyanın et- rafında dönmeye koyulacaktır. Bir defa bu hıza vardıktan sonra roket- lerin vazifesi bitecek ve basketbol to- pu şeklindeki parça tıpkı küçük bir ay gibi kendi kendine dünya etra- fında hareketine devam edecek, her 90 dakikada bir tam devir yapacak- tır. Dönmeden doğan merkezkaç kuv- vet arzın çekimini karşıladığı için böyle bir suni peyk hızı azalmadıkça arz üzerine düşmeden dünya etrafın- da dönebilecektir. Ancak bir kaç gün veya bir «kaç hafta geçince bu yük- sekliklerde rastlıyacağı ve pek küçük de olsa sıfır olmıyan hava direncinin tesiriyle yavaşlıyacak ve arza doğru düşmeye bağlıyacaktır. Fakat yere varamıyacak, alçalıp da kesif hava tabakası içine girer girmez ayni sür- tünme yüzünden tutuşup buharlaşa- rak havada kaybolacaktır. — Peykin bir kaç günlük veya birkaç haftalık Ömrü esnasında içindeki âletler yap- tıkları ölçüleri telsizle dünyaya bildi- AKİS, 13 AĞUSTOS 1955 receklerdir. Bu ölçülerle başlıca öğ- renilecek şey peykin içinde seyrede- ceği iyonosfer tabakasının durumu- dur.' İyonosfer tabakası stratosferin üstündeki tabakadır, gayet az hava ihtiva eder ve bu hava iyonlaşmıştır. yani elektrik yüklüdür; arzdan kilometre yüksekte başlar ve yoğun- luğu gittikçe azalarak aşağı yukarı 00 kılometreye kadar devam eder. Peykin uçacağı yüksekliklerde 400 kilometre civarında olacaktır - hemen hemen hiç hava bulunmıyaca- ğı tahmin ediliyor. İşte peykin ilk meydana çıkaracağı şey bu yüksek- liklerde ne kadar hava kalmış oldu- ğudur. Hattâ içine bir ölçü âleti kon- muş olmasa bile peykin gökte ne ka- dar durabildiğinin tesbit edilmesi yu- karıdaki havanın yoğunluğunu tah- min ettirmeye yetecektir. Peyke konabilecek aletlerle gene iyonosfer üzerine düşen kozmik ışın- ların ve güneşin ültraviyole ışınları- nın şiddetlerini olçup dünyaya, bildir- mek mümkün olacaktır. Dünyamızı saran kesif atmosfer tabakası bizi hem kozmik ışınlardan, hem de gü- neşin Ültra-viyole ışınlarından korur; bu ışınların bir kısmını hiç geçirmez, bir kısmın ise mahiyetlerini değiştire- rek geçirir. Bu koruyucu ve gizleyici hava tabakasının üstünde ölçüler yap- mak suretiyle hem gökten gelen ışın- ların mahiyetleri, hem de iyonosfer üzerindeki tesirleri meydana çıkarı- labilcektir. Şunu ilâve edelim ki, i- yonosferin durumu günlük hayatı— mızda iki bakımdan Trol oynar. Bir defa, uzak mesafeli. radyo yayınları ve telsiz konuşmaları ancak iyono: fer vastıagiyle mümkün olur. Kısa dalga boylu elektromanyetik dalga- lar iyonosferdeki elektrik yüklü ta- bakalara çarparak çok uzak mesa- felere kadar gidebilirler. Iyonosferiil durumundaki 'her hangi bir değişik-' lik, meselâ elektrikli tabakaların yükselmesi veya alçalması uzak me- safelerle muhabereyi kısmen veya tamamen aksatır. İşte bu aksakhkla— ra engel olmanın, tek yolu iyonosferde meydana gelen degışıklıklerın sebep- lerini ve mahiyetlerini' öğrenmektir. Sonra, iyonosferdeki bu değişiklikler dunyad üküm süren hava na da tesir eder. Yalnız bu tesirler aylarca sonra meydana çıkabilir. Bu sebeple aylara varan uzun vadeli ha- va tahminleri yapabilmek için iyo- nosfer durumunun iyice bilinmesi şarttır. Jeofizik senesi Iyonosferın incelenmesi için bir su- ni peyk uçurulması fikri ilk defa, mılletlerarası Jeofizik senesini hazır- lamak üzere kurulmuş olan komisyo- nun geçen ekimde Romada yaptığı toplantıda ortaya atılmıştı. 1957 nin Temmuz ayı ile 1958 in Aralık ayı a- rasında 40 muhtelif milletin ilim a- damları dünyamızın ve atmosferimi- zin henüz bilinmiyen bazı özelliklerini meydana çıkarmak gayesiyle 1şb1r11— ği yaparak çalışacaklardır. muhtelif yerlerde manyetik alan şıd— detinde görülen değişmeler gibi aynı zamanda bütün dünya üzerinde rasat edilmesine ihtiyaç olan olayları in- celiyebilmek İçin böyle bir milletler arası sene tesbit edilmiştir. İşte bu çalışmaların koordine edilmesi için kurulan milletler arası komisyon ge- çen ekimde yaptığı, toplantıda suni peykler vasıtasiyle öğrenilecek bıl— gilerin önemi üzerinde durmuş ve je- ofizik senesine iştirak eden mılletlerı suni peyk inşasına teşvik — etmişti.. Şüphesiz bu teşvik daha ziyade böy- le bir işe teknik ve mali imkânları en uygun olan Amerıka içindi. Ger- çekten Amerikada şimdiye kadar u- çurulan roketlerin 400 kilometreye Suni peyki hazırlayanlar Ayda arsa ister misiniz